پرسش ـ مفهوم و معنای واقعی صبر را توضیح دهید.
پاسخ ـ واژه صبر در زبان قرآن عبارت است از اینکه انسان برای رسیدن به خشنودی خداوند، سختیها و مشکلات را بر خویشتن هموار گرداند؛ چنان که این معنا از آیه شریفه «وَالَّذینَ صَبَرُوا ابْتِغاءَ رَبِّهِمْ…» (رعد۱۳، آیه ۲۲.) به خوبی استفاده میشود. (یوسف قرضاوی، سیمای صابران در قرآن، ترجمه محمد علی لسانی فشارکی تهران: بنیاد قرآن، بیتا ص ۲۲.) علامه طباطبایی(ره) در این زمینه میفرماید:
صبر یعنی خود داری کردن از جزع و نا شکیبی و از دست ندادن امر تدبیر. ( المیزان، ج ۲، ص ۲۴۲.)
تبیین بیشتر مفهوم صبر مستلزم بیان چند نکته است:
1 . صبر از ویژگی های انسان است. حیوانات به دلیل فقدان عقل، صد در صد محکوم غرائزشان بوده و فرشتگان نیز بهدلیل فقدان غرایز و تمایلات نفسانی،پیوسته در طاعت الهی اند،اما این انسان است که به جهت صفآرایی عقل و نفس در وجود خویش، میتواند در پرتو صبر و مقاومت در برابر تمایلات نفسانی، به عالیترین مدارج کمال نایل شود.
۲ . هرچند ماهیت وحقیقت صبر همان خویشتنداری است، اما قلمرو آن بسیار وسیع است؛ چنان که غزالی میگوید:
اگر شکیبایی در برابر شهوات جنسی و شکمبارگی باشد، عفت نام دارد؛ اگر شکیبایی در برابر مصائب روزگار باشد، صبر نام دارد که ضد آن جزع است… اگر شکیبایی در برابر ثروتمندی و مال و مکنت باشد، ضبط نفس نام دارد (ظرفیت داشتن و خود را گم نکردن) که ضد آن حالتی است که «بَطَر» نام دارد؛ اگر شکیبایی در صحنه کارزار و میدان جنگ باشد شجاعت و دلیری نام دارد… اگر شکیبایی در هنگام خشم و شعله کشیدن غضب باشد، حلم نامیده میشود و… ( سیمای صابران در قرآن، ص ۲۴. )
پیامبر اکرم(ص) در بیانی جامع، محورهای اساسی صبر را این چنین بیان فرمود:
صبر سه گونه است: صبر بر مصیبت، صبر بر اطاعت از دستورات الهی و صبر در برابر گناه و معصیت (کافی، ج ۳، ص ۱۴۷.)
3 . پشتوانه اصلی صبر، ذکر و یاد خداوند در تمامی حالات است؛ چون صبر، بیانگر آرامشی است که صبرکننده از آن برخوردار است و شکی نیست که این آرامش فقط در سایه یاد خدا تحقق خواهد یافت که:اَلا بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ ( رعد ۱۳، آیه ۲۸.)
امام حسین(ع) نمونه ممتاز صبر و بردباری است. آن حضرت در روز عاشورا هرقدر تنهاتر میشد، چهره اش برافروخته تر میگشت و توکل بر خدا را فراموش نمیکرد و بر مصیبت و بلایی که بر ایشان وارد میشد صبر میکرد و تا لحظه شهادت به رضای خداوند راضی بود.
۴ . انسان صبور کسی است که در برابر تمایلات و رفتارهای خویش، با تدبیر و برنامهریزی عمل نموده و از هر نوع حرکت نسنجیده پرهیز کند.
صبر در راه خدا، کلید فتح و پیروزی و جلب کننده امدادهای غیبی است، چنانکه خداوند متعال به مجاهدان میفرماید: «آری، اگر صبر کنید و پرهیزکاری نمایید و با همین جوش [و خروش] بر شما بتازند، همانگاه پروردگارتان شما را با پنج هزار فرشته نشاندار یاری خواهد کرد ( آل عمران ۳، آیه ۱۲۵.) ».
