فلاسفه اسلامی نیز مانند دیگر دانشمندان آگاهی انسان را به غیب ممکن دانسته اند و هر کدام در این مورد نظریاتی ارائه نموده اند. شیخ الرئیس ابوعلى سینا در کتاب «اشارات» در «نمط هشتم» مى گوید: اگر عارفى از غیب خبر داد و آینده، درستى آن را ثابت کرد او را تصدیق کن و به او ایمان بیاور زیرا چنین آگاهى اى یک رشته اسباب طبیعى دارد. و نیز در تنبیهات این نمط، به برهان این مطلب اشاره کرده مى گوید: وقتى اشتغالات روح از طریق حواس کم شد، براى روح انسان فرصتى دست مى دهد که خود را از دست قواى طبیعى خلاص کرده و به جانب قدس پرواز کند و صورت هایى را در آنجا ببیند و این حالت گاهى در خواب و در حال بیمارى به انسان عادى نیز رخ مى دهد.
و نیز در جاى دیگر مى گوید: اگر به تو گفتند که فلان عارف کارى انجام مى دهد و یا به جسمى حرکت مى بخشد یا خود حرکتى مى کند که از توانایى دیگران بیرون است این سخن را انکار مکن زیرا براى این کار یک سلسله اسباب، وجود دارد که اگر تو نیز از آن راه وارد شوى به همان مقصد مى رسى. باز مى گوید: تجربه و آزمایش به روشنى ثابت کرده است که انسان در موقع خواب مى تواند با جهان خارج تماس بگیرد و اطلاعاتى کسب کند، اکنون چه مانعى دارد که انسان در موقع بیدارى داراى چنین قدرتى باشد و تجربه و آزمایش نیز این حقیقت را ثابت کند.
شیخ شهاب الدین سهروردى نیز که در فلسفه الهى و ریاضیات نفسانى عملى، کم نظیر بود درباره آگاهى انسان از غیب، چنین مى گوید: «هر وقت شواغل حواس ظاهرى کاهش یافت در این وقت، نفس انسان از دست قواى طبیعى، رهایى جسته و بر یک سلسله امور غیبى تسلط مى یابد» سپس مى گوید: «اگر انسان هاى کامل مانند پیامبران و اولیا از غیب خبر مى دهند، به خاطر نوشته هایى است که مى بینند و یا امواج و یا صداهاى دل انگیز و هولناکى است که مى شنوند و یا صورت هایى است که مشاهده مى کنند و با آنان سخن مى گویند، و سپس از غیب خبر مى دهند».
صدرالمتألهین شیرازی نیز در تعالیق خود بر «حکمت اشراق» امکان آگاهى از غیب را به گونه اى مشروح مورد بحث قرار داده و مى گوید: «نفس بر اثر اتصال با جهان عقل و یا عالم مثال (جهان صور اشیاء)، آگاهى هایى کسب مى کند» سپس مطلب را با براهین عقلى روشن مى سازد. دانشمندان و پى افکنان علوم بشرى از گذشته و حال، آگاهى از غیب را براى بشر معمولى ممکن، بلکه واقع شده مى دانند و جایى که آگاهى از غیب براى بشر معمولى ممکن و واقع شده باشد در امکان آن براى پیامبران و امامان معصوم جاى شک و تردیدى باقى نخواهد ماند. علوم بشرى موضوع آگاهى از غیب را، یک امر ممکن بلکه محقق، مى داند و با چنین تصدیق و توصیفى، نباید در امکان آن شک و تردید داشته باشیم. ولى باید توجه داشت که آگاهى پیامبران و امامان معصوم بر غیب، از طریقى است، غیر از طریق هاى عادى.
* * *
منبع :
اشارات، ج ۳، ص ۳۹۷، ۳۹۹، ۴۰۷ و ۳۱۴
حکمت اشراق، مقاله پنجم، آیت الله جعفر سبحانى
منشور جاوید، ج ۷، ص ۲۲۷
