پرسش. آیا نماز تنها در دین اسلام سفارش شده یا در دیگر دینها نیز نماز وجود داشته است؟
پاسخ: از همان آغاز داستانِ عبادت، نماز کاملترین ابزار سعادت بشر شناخته شد و در تمام ادیان، پیامبران الهی آن را سفارش میکرده اند. با آنکه در هر یک از دین ها، نماز به شکل ها و در زمان ها و مکان های گوناگون برپا میشده است، در نفس نمازگزاران، همه دینها مشترک بوده اند.
نمازگزاری در آیین زرتشت
نماز، یکی از ارکان مهم آیین زرتشت است. زرتشتیان در راه دینداری و رسیدن به کمال، به برپایی نماز امر شده اند. نماز زرتشتیان، بسیار شبیه نماز مسلمانان بوده است که در پنج نوبت باید همراه با دعاهای ویژه ادا میشد. همچنین، مقدماتی را نیز مانند نظافت و طهارت رعایت میکنند که بیشباهت به آموزه های اسلامی نیست. برای مثال، در احکام دین زرتشت آمده است که در صورت نبودن آب، به جای وضو باید تیمم کرد. (کیخسرو شاهروج، آیینه، آیین مزدیسنی، ص ۴۱؛ مری بویس، «دیانت زرتشتی»، ص ۱۵۵؛ جان ناس، تاریخ جامع ادیان، ترجمه: علیاصغر حکمت، ص ۴۸۱. )
در بخشهای گوناگون اوستا، پیروان زرتشت به برپا داشتن نماز تشویق شده اند. (سرود یکم اوستا یسنه هات ۲۸ آیه اول اوستا، ۱، ۷؛ هات ۵۴ آیه اول (اوستا، ۱، ۲۱۵)؛ هات قسمت پنج نیایش (اوستا، ۲، ۵۵۹ و ۵۹۰).) البته نه نمازی که بدون روح و انس قلبی باشد. ( آیینه، آیین مزدیسنی، ص ۴۵.)
نمازگزاری در آیین یهود
خداوند خطاب به موسی علیه السلام می فرماید: « إِنَّنِی أَنَا اللَّهُ لاَ إِلهَ إِلاَّ أَنَا فَاعْبُدْنِی وَأَقِمِ الصَّلاَهَ لِذِکْرِی (طه: ۱۴) همانا من اللّه هستم و معبودی جز من نیست. پس مرا عبادت کن و نماز را برای یاد من به پا دار».
حضرت موسی علیهالسلام برای تداوم رسالت الهی خود با برادرش، هارون علیه السلام به برپایی نماز امر میشود. (ن.ک: یونس، ۸۷.)
برپا داشتن نماز یکی از ارکان و مواد پیمانی است که خداوند با بنیاسرائیل بسته است. (ن.ک: بقره، ۷۷.)
پاک بودن بدن و لباس، طهارت (غسل یا وضو) و قبله (رو به بیت المقدس) از شرایط نماز یهودیان است. (عبدالعظیم رضایی، اصل و نسب و دینهای ایرانیان باستان، ص ۳۸۸.) در آیین یهود مانند اسلام، نماز به صورت جماعت هم برپا میشود. (کهن راب، گنجینه تلمود، ص ۱۰۳؛ کتاب اشعیاء نبی، بب ۵، آیه ۲؛ کتاب مقدس عهد عتیق ۱۰۷؛ کتاب ارمیاء نبی، باب ۱۲، آیه ۴؛ کتاب مقدس عهد عتیق، ۱۱۱۴.)
در کتاب مقدس یهود درباره اصل وجوب اهمیت نماز و دعا، (گنجینه تلمود، ص ۱۱، به نقل از: براخوت، باب ۳۲.) چگونگی برپایی نماز، (کتاب اشعیاء، فصل ۴۵، آیه ۲۴؛ اقامهالشهود فی رد الیهود منقول رضایی، ص ۱۵۸.) مکان (کتاب ارمیاء نبی، باب ۱۲ آیه ۴؛ کتاب مقدس عهد عتیق، ۱۰۷؛ کتاب اشعیاء نبی، باب ۵۰، آیه ۲. ) و زمان نماز (کتاب مقدس عهد عتیق، ۸۷۱؛ کتاب مزامیر، باب ۵۵، آیه ۱۸؛ اصل و نسب و دینهای ایرانیان باستان، ص ۳۸۸.) مطالبی بیان شده است.
نمازگزاری در آیین مسیحیت
در شریعت عیسی علیه السلام، برپایی نماز از واجبات مهمی است که خداوند، در همان آغاز تولد به او سفارش کرد: قَالَ إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ آتَانِیَ الْکِتَابَ وَجَعَلَنِی نَبِیّاً وَجَعَلَنِی مُبَارَکاً أَیْنَ مَا کُنتُ وَأَوْصَانِی بِالصَّلاَهِ وَالزَّکَاهِ مَادُمْتُ حَیّاً. (مریم: ۳۱)
من بنده خدا هستم. خداوند به من کتاب داده و مرا پیامبر قرار داده است. مرا مایه برکت قرار داد، هر کجا که باشیم و تا زندهام به نماز و زکات سفارش کرد.
قاموس کتاب مقدس، نماز را در مسیحیت چنین معنا میکند: «مقصود از نماز، گفت و گو کردن و صحبت داشتن با خدا، خواستن احتیاجات و اظهار تشکر و امتنان برای الطاف و مراحم حق تعالی است». ( جیمز هاکس، قاموس کتاب مقدس، ص ۸۸۷. )
مسیحیان در روز یکشنبه، نماز ویژه همان روز را دارند. (محمدصادق فخرالاسلام، انیس الاعلام، ج ۳، ص ۳۲۰.) از نظر آنها، نمازی ارزشمند است که با حضور قلب و انس باشد. (قاموس کتاب مقدس، صص ۳۸۴ و ۳۸۵.)
نماز در آیین مسیحیت نیز یک فریضه است؛ هر چند اختلاف ها و حتی تناقضهایی در کتاب مقدس دیده میشود. برای مثال، در بخشی از کتاب مقدس اصرار و تکرار در استجابت مؤثر است، (انجیل لوقا، باب ۱۸، ش ۱ ـ ۸ ؛ کتاب مقدس عهد جدید، ص ۱۲۶ ؛ انجیل لوقا، باب ۱۱، ش ۵ ـ ۱۱ و ۳۹ و ۴۲ و ۴۴؛ کتاب مقدس (عهد جدید) ۸۱، ۱۱۱ و ۱۱۲. ) ولی در قسمتی دیگر، از آن نهی شده و نماز و دعای کوتاه و بدون تکرار را تأیید میکند. (انجیل متی، باب ۶، ش ۷ و ۸؛ من وحی المسیح، ص ۱۱۸؛ قاموس کتاب مقدس، ص ۳۸۴؛ کتاب مقدس عهد جدید، ۱۱۱.)
نماز در دیگر دین های الهی دیگر پیامبران الهی نیز با تبیین احکام ویژهای، نماز را برپا داشتهاند. برخی از این پیامبران، به نامهای آدم، (علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، ج ۱، صص ۳۷ و ۳۸؛ محمد بن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۳، صص ۹ و ۱۰؛ بحارالانوار، ج ۱۱، ص ۲۶۰.) نوح، (بحارالانوار، ج ۱۱، ص ۳۳۱. ) ادریس، (همان، ص ۲۸۰.) ابراهیم، (ن.ک: ابراهیم، آیه ۳۷ و ۴۰.) اسماعیل، (ن.ک: مریم، آیه ۵۴.) اسحاق، (ن.ک: انبیاء، آیه ۷۱ و ۷۲. ) یعقوب، (ن.ک: همان.) داوود، (بحارالانوار، ج ۱۴، ص ۱۶.) سلیمان، (همان، ج ۹۸، ص ۹۲؛ رضی الدین علی بن محمد الطاووس، فلاح السائل، ص ۲۲ ؛ شیخ عباس قمی، سفینه البحار، ج ۲، ص ۴۴.) یونس، (ابوعلی طبرسی، مجمع البیان، ج۷ و۸، ص۶۶؛ الجامع لاحکام القرآن تفسیر القرطبی، ج۱۵، ص۱۲۳. ) شعیب، (ن.ک: هود: ۸۹، الجامع لاحکام القرآ« تفسیر القرطبی، ج ۹، ص ۸۷؛ محمدالدین طریحی، مجمع البحرین، ج ۲، ص ۲۳۰. ) زکریا، (ن.ک: آل عمران، آیه ۳۷.) لقمان، (ن.ک: لقمان، آیه ۱۷.) لوط، ( ن.ک: انبیاء، آیه ۷۳. ) ایوب، ( بحارالانوار، ج ۱۲، ص ۳۵۸. ) خضر، ( همان، ج ۱۳، ص ۳۳۰. ) ذوالکفل، ( همان، ج ۱۲، ص ۴۰۷. ) صالح ( همان، ج ۱۱، ص ۳۸۳.) و شیث هستند. ( همان، ص ۲۶۳.)
نماز در دین های غیر وحیانی چون خداجویی در انسان فطری است، بشر در طول تاریخ در پی پرستش و عبادت معبود مورد نظر خود بوده است. با کمی دقت درمییابیم که مسئله نیایش، به ویژه نماز تنها به ادیان وحیانی محدود نمیشود، چنان که تبّتیان آنگاه که در صومعه جشن میگیرند، نماز میخوانند ( تاریخ جامع ادیان، صص ۲۴۶ و ۲۴۷ و ۲۷۰. ) و نیایش میکنند. ( همان، ص ۴۲۷.)در تاریخ گفته شده است که کنفسیوس نماز به جای می آورد. (احمد شهرستانی، ملل و نحل، ص ۲۱؛ تاریخ جامع ادیان، ص ۳۸۸.) ایرانیان باستان نیز در دوره پارتها و ساسانیان، نمازی شبیه به نماز مسلمانان داشتند؛ حتی پیش از نماز، وضو میگرفتند. برخی در شبانه روز چهار نوبت نماز و برخی سه نوبت نماز میخواندند. ( اصل و نسب و دینهای ایرانیان باستان، صص ۴۵۱ و ۴۵۳ و ۲۶۳؛ ابوریحان بیرونی خوارزمی، آثار الباقیه عن القرون الخالیه، ص ۲۰۶؛ ملل ونحل، ج ۲، ص ۵۷.) یونانیان باستان با خواندن نماز از خشم خدایان در امان میماندند و یاری آنها را جلب میکردند. (ویل دورانت، تاریخ تمدن، ج ۱، ص ۲۲۸. ) حتی عربهای بت پرست شبه جزیره عربستان، پیش از ظهور اسلام، در حریم کعبه نماز میخواندند. قرآن، نماز آنها را این گونه توصیف میکند: « وَمَا کَانَ صَلاَتُهُمْ عِندَ الْبَیْتِ إِلاَّ مُکَاءً وَتَصْدِیَهً؛ نماز آنها در کنار خانه خدا چیزی جز سوت کشیدن و کف زدن نبود». (انفال: ۳۵) (برگرفته از کتاب پرسمان نماز به قلم محسن محمدی.)
