پرسش:هدف خداوند از آفرینش چیست؟پاسخ: ما می گوییم یک موجود عالی نمی تواند یک موجود سافل را هدف و غرض خود قرار دهد. و اصلا هدف و غرض داشتن برای یک موجود که از جمیع جهات واجب الوجود است، و هیچ گونه نقص و کمبودی ندارد ،معنا ندارد. پس هدف خداوند ازخلقت این عالم و نظام ممکنات چه بوده است؟
در این مورد توضیحاتی اجمالی می آوریم:
الف: خداوند که نامحدود مطلق است به ذات خود علم دارد و این علم به ذات خداوند موجب عشق و ابتهاج او به ذات خود خواهد شد.
پس خداوند عاشق ذات خود خواهد بود.
ب: چون خداوند عاشق ذات خود می باشد عاشق آثار و تجلیات ذات خود هم خواهد بود. و چون عاشق تجلیات خود هست آنان را بروز می دهد. و عالم ممکنات را پدید می آورد.
ج: یعنی در واقع هدف و غرض خداوند ذات خود می باشد. یعنی او غایت الغایات است و غرض و هدفی زائد بر ذات خود ندارد.
جناب ملا عبد الرحمن جامی این حقیقت را در بیانی لطیف و شاعرانه آورده است:
در آن خلوت که هستی بی نشان بود به کنج نیستی عالم نهان بود
وجودی بود از قید دویی دور ز گفتگوی مایی و تویی دور
وجودی مطلق از قید مظاهر ز نور خویشتن بر خویش ظاهر
دلآرا شاهدی در حجله غیب منزه دامنش از تهمت عیب
نه با آئینه رویش در میانه نه زلفش را کشیده دست شانه
نوای دلبری با خویش می ساخت قمار عاشقی با خویش می باخت
ولی ز آنجا که حکم خوبرویست ز پرده خوبرو در تنگ خویست
نکو رو تاب مستوری ندارد چو در بندی سر از روزن بر آرد
نظر کن لاله را در کوهساران که چون خرم شود فصل بهار
کند شق شقه گلریز خارا جمال خود کند زان آشکارا
برون زد خیمه ز اقلیم تقدس تجلی کرد بر آفاق و انفس
ز هر آئینه ای بنمود رویی به هر جا خاست از وی گفتگویی (۱)
اما اکنون نوبت آن رسیده که بگوییم درست است که هدف خداوند از خلقت هستی ذات خود او بوده است و او غایت الغایات است و این هدف فاعل(خداوند) کاملا مشخص است.
اما خلق و فعل هم بی هدف و به گزاف نیستند. تنها باید دانست که هدف فعل غیر از هدف فاعل است. آری هدف خلقت (نه خالق توجه فرمایید!) (آدمیان و اجنه) عبادت می باشد که در قرآن بدان تصریح شده است . (۲)
* * *
(۱) مثنوی هفت اورنگ جامی به تصحیح مرتضی گیلانی ص ۵۹۱.
(۲) سوره ذاریات، آیه ۵۶.
