وسایلم را جمع کردم و درخواست اسنپ بانوان دادم. ده دقیقه‌ای طول کشید تا برسد. راننده، خانم جوانی بود با یک آرایش نسبتاً غلیظ و ماشاءالله بسیار چانه گرم و خوش‌صحبت. باب گفت‌‌وگو را که باز کرد، گفت:
«ببینید خانم! همین پرایدی که الان سواریم و تو ایران باید براش ۵۰ میلیون تومان بدیم، تو عراق و لبنان، ۱۰ میلیون تومان بیشتر نیست. آخه چرا؟ چرا پول مالیات ما رو خرج موشک و سلاح می‌کنند برای سوریه و لبنان؟! با پول صندوق صدقاتمون، برای فلسطینی‌ها، بیمارستان و درمانگاه درست می‌کنند ولی ما باید هزینه‌های سنگین درمانی و بیمه بدیم و…!»
یک‌ریز شروع کرده بود به ارائه تحلیل‌های متعدد و مکرر و یک‌نفس حرف می‌زد. همین‌که چند ثانیه بین صحبت‌‌هایش وقفه افتاد، سریع پرسیدم:
شما این همه خبر و آمار و تاریخ رو از کجا میاری خانم؟
بادی به غبغبش انداخت و با ژستی که کارشناسان صداوسیما روبه‌روی دوربین به خودشون می‌گیرند، گفت:
«شبی یکی دو ساعت اخبار می‌بینم از ماهواره، تو چند تا کانال و گروه خبری تو تلگرام و اینستاگرام هم عضو هستم.»
تا اسم شبکه‌های ماهواره‌ای و کانال‌های خبری تلگرامی و اینستاگرامی‌رو شنیدم، یاد صحبت‌های هفته پیش کارشناس سواد رسانه و فضای مجازی افتادم که در طرح بصیرت محل کار همسرم آورده بودند. از حرف‌های کارشناس در دفترچه‌ای که همیشه همراهم بود، نکته‌برداری کرده بودم و خوشبختانه آن یادداشت‌ها همراهم بود. از کیفم بیرون آوردمش و به نکته‌هایش دقت کردم. تیتر زده بودم «عملیات روانی در رسانه و فضای مجازی»، به خانم راننده نگاه کردم و با مهربانی گفتم:
ببین عزیزم! اینایی که شما میگید، اسمش تاکتیک‌های عملیات روانیه که دشمن از طریق رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، منتشر می‌کنه و بدون استثناء همه‌اش هم علیه کشورمونه.
با قیافه‌ای حق‌به‌جانب به چشمانم زل زد و گفت:
«یعنی شما میگید من دروغ میگم؟»
از عکس‌العملش خنده‌ام گرفته بود. با تبسم به او گفتم:
نه عزیزم! اینا که حرف‌های شما نیست که بگیم دروغ میگی، شما داری نادانسته حرف‌های نادرست دیگران رو تکرار می‌کنی!
کمی به فکر فرورفت، ولی با اعتمادبه‌نفس بیشتری از قبل گفت:
«نه خانم! شما اشتباه می‌کنید. اینا اخبارشون درست و دقیقه! مگه ندیدین که سر جریان انفجار هواپیمای اکراینی، سه روز دیرتر از دنیا گفتند خودمون زدیم با موشک، درحالی‌که همین شبکه‌هایی که شما میگید دروغ میگن، از روز اول گفتند سپاه با موشک زده! ولی صداوسیما و همه روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها الکی گفتند خودش افتاده! دیدی این‌همه جوان نخبه علمی رو چطور با موشک زدند؟!»
خوشبختانه صحبت‌های کارشناس طرح بصیرت در ذهنم بود. از همان‌ها استفاده کردم و گفتم:
شما می‌دونید تو دنیا بیشتر از پنجاه‌تا کشور تا حالا با موشک و سیستم پدافندی‌شون، هواپیمای خودشون یا یه کشور دیگه‌ای رو اشتباهی زدن و تا الان نه دلیل ارائه کردند نه توضیحی دادند نه چیزی رو گردن گرفتند؟!
می‌دونید مسائل نظامی و دفاعی هر کشور، جز مؤلفه‌های امنیت و قدرت ملی حساب میشه و کسی حتی رسانه‌های ملی حق دخالت و خدشه وارد کردن به اون‌ها رو ندارند؟ و…
چند تا سؤال دیگر هم پرسیدم تا حجم معلوماتش را بسنجم. وقتی‌که دید من درباره اخبار و اطلاعات، دست پری دارم و حرفی برای گفتن، اندکی نرم شد و پرسید:
«اطلاعات خوبی دارید! اما من یه چیزی‌رو متوجه نمیشم؛ یعنی این شبکه‌ها این‌همه خرج می‌کنند تا دروغ به مردم بگن؟! اصلاً چی بود اون که گفتید؟ عملیات روانی! یعنی‌چی؟ چرا باید کشورهای دیگه این کارو بکنند؟»
با لبخند نگاهش کردم و گفتم:
وقتی شما از منابع رسمی و مورد تائید کشور خودمون اطلاعات و اخبار مورد نیازتون‌رو تأمین بکنید، دیگه نگران این موضوعات نیستید. مطمئن باشید گربه برای رضای خدا موش نمیگیره. کشورهای غربی با ما دشمن هستند و خیلی‌هاشون برای ما برنامه درست می‌کنند اون هم رایگان!
به نظرت دولت‌های غربی که این‌قدر سخت‌گیرانه از ملت خودشون مالیات می‌گیرن و برای هر خدمتی پول می‌خوان، چرا مفت و مجانی برای ما برنامه می‌سازند و شبکه ایجاد می‌کنند؟ این قضیه، بودار نیست؟!
چندثانیه‌ای فکر کرد و گفت:
«چرا درست میگید. تا حالا این‌جوری به قضیه نگاه نکرده بودم.»
بلافاصله گفتم:
اما پرسیدی عملیات روانی چیه؟ خوشبختانه من یه دفترچه دارم و یه سری چیزا درباره‌ش نوشتم که برات می‌خونم:
۱. هدف عملیات روانی، تأثیر بر هیجانات، احساسات و عواطف است تا بتوانند از این طریق، افکار و تمایلات طرف مقابل را بر اساس خواسته‌های خودشان شکل و جهت بدهند و آن‌ها را با خود و اهدافشان همراه سازند.
و بعد پرسیدم: به نظرت، در این کارشون موفق نبودند؟! چقدر تو کشورمون آدم‌هایی داریم که حرف‌های اون‌ها رو باور کردند و حتی دارند بی‌مزد و مواجب، اون حرف‌ها را منتشر می‌کنند؟
۲. با مطالعه و تأمل در سوابق نظریه‌های غربی، گروه مخاطبان عملیات روانی، دوست، دشمن و افراد بی‌طرف هستند؛ یعنی این‌که متولیان عملیات روانی با ابزارهای قدرتمند خبری و اطلاع‌رسانی علاوه بر دشمن، افراد بی‌طرف و دوست را نیز مورد تهاجم اقدامات روانی خود قرار می‌دهند تا از مقاصدشان در سطح عموم مردم بهره‌برداری کنند.
۳. وظیفه همه مردم و حاکمیت، دانستن ماهیت آنان و افشاگری در برابر عملیات روانی دشمن، به‌منظور ارشاد و راهنمایی دیگران به مسیر صحیح است.
در همه وقتی که این توضیحات را می‌دادم، خانم راننده ساکت بود و با توجه به حرف‌هایم گوش می‌کرد. وقتی هم که به مقصد رسیدیم، با کلی تشکر از من خداحافظی کرد.
من اما در این فکر بودم که باید ذهن و داشته‌های علمی‌ام را درباره سواد رسانه و عملیات روانی دشمن، پربارتر کنم.
نویسنده: محمد قنبری
