برای ما چیزی شبیه عادت شده که به محض یک عطسه کردن یا کمی گیج رفتن سرمان، سراغ قفسه داروهای خانگیمان برویم یا به نزدیکترین داروخانه مراجعه کنیم و چند قرص و کپسول بالا بیندازیم، به امید اینکه بیماری را مغلوب دستاوردهای فناوریهای دارویی عصر جدید کنیم.
نه فقط در مورد سرماخوردگی و سردرد و دست و پا درد، بلکه این مشکل در مورد بیماریهای صعب العلاج هم رواج دارد.
تقریباً در بیشتر خانه ها چیزهایی مثل کپسول امگا ۳، انواع ویتامینها، مولتیویتامینها و مکملهای تقویتی و مانند اینها وجود دارد، چیزهایی که به ما امکان میدهند باور کنیم این بیماریها را به راحتی میتوان مهار کرد، نه با تحمل سختیهایی مثل آماده کردن و خوردن غذاهای سالم یا ورزش کردن، که فقط با بالا انداختن روزانه یک عدد از این کپسولهای حاضر و آماده.اما اوضاع به همین شیرینی نیست که ما فکر میکنیم.
هر روز تحقیقات جدیدی منتشر میشود که خبر از بیفایده یا کمفایده بودن یا حتی ضرر برخی از این فراوردههای نجاتبخش میدهد.
تا چند وقت پیش مرسوم بود که وقتی کسی دچار سرماخوردگی یا هر بیماری ساده مشابه آن میشد، دوست و آشنا در فکر این بودند که چه غذایی را بخورد یا نخورد تا زودتر خوب شود: «دخترم، آش گشنیز و جعفری بخور، خوب میشی!» یا «بستنی نخور، مگه گلودرد نداری؟» یا حداکثر اینکه «آویشن را دم کن، درست عین چای، یک فنجان سربکش، راه تنفست باز میشه.»
کاری به درست و غلط بودن این توصیه های تجربی نداریم. البته بد نیست محققان کشورمان روی اینگونه دوا و درمانهای خانگی بیشتر کار کنند و فایده یا زیانشان را بررسی کنند. اما مشکل از اینجاست که تمام توصیه ها به همینجا ختم نمیشود. به تازگی علاوه بر توصیه های خانگی، دوست و آشناها، به توصیه های مدرنتری روی آوردهاند و آن اینکه از بیمارشان میخواهند فلان داروی خاص را برای درمان بیماری اش مصرف کند؛ چرا که خودش یک بار این کار را کرده و اثر داشته است.
قرص ویتامین C، درمان سرماخوردگی؟
یکی از توصیه های رایج به فرد سرماخورده، مصرف قرص ویتامین C است. اما به تازگی، خبری منتشر شده که نشان میدهد مصرف این قرص از سرماخوردگی پیشگیری نمیکند. البته پیش از این، شواهدی در مورد نقش ویتامین C، در ساختار و عملکرد گلبولهای سفید به دست آمده بود. در سال۱۹۷۰، آقای لوئیس پائولینگ، شیمیدانی که جایزه نوبل گرفته بود،به استناد همین شواهد و برای تقویت سیستم ایمنی بدن، توصیه کرده بود مردم روزی ۱۰۰۰میلیگرم از این ویتامین بخورند تا سرما نخورند.
توصیه شیمیدان نوبلیست، کار خودش را کرد. حالا دیگر ویتامین C و در نتیجه فراورده دارویی آن، به عنوان یک «ضدسرماخوردگی» شهرت پیدا کرده است. گرچه دائماً این بحث بین محققان وجود داشت که آیا نیازی به این مصرف اضافه وجود دارد یا نه؟
به گفته کارشناسان انجمن تغذیه بریتانیا، مقدار مجاز مصرف روزانه این ویتامین، ۶۰ میلیگرم است و دُز روزانه آن ۲۰۰ میلیگرم؛ در حالی که اگر بخواهیم ساختار و عملکرد گلبولهای سفید را، با همان تئوری، تقویت کنیم، باید بسیار بیشتر از این مقدار ویتامین C بخوریم، چیزی در حدود همان ۱۰۰۰میلیگرم، که این قطعاً به سلامت اعضای دیگر بدن آسیب میرساند و قابل توصیه نیست. ضمن اینکه اصولاً بدن قابلیت جذب این مقدار ویتامین C را ندارد و اضافی آن، جذبنشده از بدن خارج میشود.
اما به گزارش بیبیسی، این مطالعه جدید، که در آن بیش از ۲۰ مطالعه قبلی ارزیابی شده، تکلیف خیلیها را روشن میکند. در این تحقیق که بهطور مشترک در دو دانشگاه هلسینکی فنلاند و دانشگاه ملی استرالیا انجام شده، در مجموع این نتیجه بهدست آمد که مصرف قرص ۲۰۰ میلیگرمی ویتامین C در کودکان، احتمال سرماخوردن را فقط ۶/۱۳ درصد کم میکند و در بزرگسالان ۸ درصد.
و این مقدار چیزی نیست که فایدهچندانی برای افراد داشته باشد؛ بهخصوص اگر در نظر بگیریم که هر فرد بهطور معمول ۲ تا ۳ بار در سال بیشتر قرار نیست سرما بخورد. البته بررسی مطالعات انجام شده نشان میدهد که مصرف ویتامین C اضافی در کسانی که استرس زیادی را متحمل میشوند، چه به لحاظ فیزیکی مثل ورزشکاران و چه به لحاظ روانی، با احتمال بیشتری از بروز سرماخوردگی پیشگیری میکند؛ چیزی حدود ۵۰ درصد.
کارشناسان تغذیه میگویند اگر واقعاً به توصیه آنها، مصرف روزی ۵ وعده میوه و سبزی تازه، عمل کنیم، این مقدار ویتامین C قطعاً به بدنمان میرسد و نیازی به مصرف قرص اضافی نیست.
نتیجه گیری این محققان، از بررسی انواع مطالعات انجام شده، این است که ممکن است مصرف روزانه یک قرص ویتامین C در روزهای سرماخوردگی، به کاهش دوره بیماری و کم شدن شدت آن کمک کند که البته این هم نیاز به مطالعات قویتری برای اثبات دارد، اما مطمئناً نیازی نیست که سالی ۳۶۵ قرص ویتامین C بخورید تا خداینکرده سرما نخورید.
آنتیاکسیدان، ضد پیری
پیش از این گفته شده بود ویتامینهایی نظیر ویتامین C و E ، نقش مهمی در به تاخیر انداختن روند پیری و تخریب سلولها و نهایتاً سرطانی شدنشان دارد. برای بتاکاروتن، پیشساز ویتامین A هم همین فایده ها را گفته بودند. این آنتیاکسیدانها، رادیکالهای آزاد حاصل از سوخت و ساز سلولها را از بدن میرانند و به این ترتیب به سلامت آنها کمک میکنند. در مطالعات دیگر، به نقش ویتامین D اشاره شد. حتی در ژانویه ۲۰۰۶، نوعی قرص ویتامین D ساخته شد که بر اساس همین نقش ویتامینها و برای پیشگیری از پیشرفت سرطان پروستات طراحی شدهبود.
اما این دلخوشیها چندان طول نکشید. کمی بعد، به فاصله چند ماه، در ماه مه ۲۰۰۷، مطالعه دیگری از محققان نشان داد که مصرف قرصهای مکمل، نمیتواند روند تخریب و پیر شدن سلولها را به تعویق بیندازد و حتی گاه ممکن است باعث کوتاه شدن عمر آنها شود. بررسیهای محققان دانشگاه کپنهاگ، روی ۶۸ مطالعه انجام شده روی ویتامینها اینطور نتیجه داد که قرصهای ویتامین C و سلنیوم، تاثیری در افزایش طول عمر سلولها ندارد؛ در حالی که مکملهای ویتامینی، شامل بتاکاروتن، A و E به ترتیب ۷ درصد، ۱۶ درصد و ۴ درصد، طول عمر سلولها را کم میکند.
نتیجه اینکه، این داروها به هیچ عنوان اثری در طولانی کردن عمر سلولها ندارد و نمیتوان پشت این قرصها مخفی شد و از پیری سلولی و نهایتاً سرطانی شدن آنها فرار کرد.
مولتی ویتامین و احتمال سرطان
تا حالا اگر از این گفته بودیم که از این مکملهای تقویتی ناامید شوید، حالا باید یک هشدار را هم به همه اینها اضافه کنیم و آن این که ممکن است برخی از این کپسولهای رایج، نه تنها فایده هایی را که از آنها انتظار داریم، نداشته باشند، بلکه ممکن است خطرهایی را هم با خود به همراه بیاورند. این هم خبری بود که چند ماه پیش در بیبیسی منتشر شد:
مردانی که بیشتر از روزی یک عدد قرص مولتی ویتامین استفاده میکنند، ۳۲ درصد بیشتر از سایر مردان، احتمال دارد که به سرطان پروستات مبتلا شوند. در بین افرادی که به این سرطان مبتلا میشوند هم، احتمال کشندگی سرطان پروستات در آنهایی که عادت به مولتیویتامین خوری داشته اند، به نسبت سایر مردانی که هیچگاه بهطور منظم از این قرصها استفاده نکرده بودند، تقریباً دو برابر میشود.
محققان مرکز ملی تحقیقات سرطان آمریکا، که مطالعهشان تمام آرزوهای بشر را برای استفاده از سلاح «قرص مولتیویتامین» علیه سرطان پروستات به باد داده، خودشان هم از این نتایج شگفتزده اند و نمیتوانند آن را توجیه کنند؛ بهخصوص اینکه قرصهای مولتیویتامین محتوی چندین نوع فراورده در کنار یکدیگر است، تفسیر این نتایج را بغرنجتر میکند.
داروهای طبیعی
این نتایج گیج کننده و گاه متناقض، به خاطر تفاوت محیط آزمایشگاه و بدن انسان و همینطور تفاوت بین مواد غذایی طبیعی با مواد مصنوعی ساخت بشر است. در بدن ما ساز و کارهایی وجود دارد که تاثیرات گوناگون مواد شیمیایی را دگرگون میکند؛ چیزی متفاوت با فرایندهایی که در لوله های آزمایشگاهی میبینیم.
در خوراکیهای طبیعی هم، ترکیب مواد گوناگون در کنار هم است که باعث میشود این خاصیتهای متنوع را از آنها انتظار داشته باشیم. البته تنها راه ما برای فهمیدن این خواص و فایده ها، همان مطالعات آزمایشگاهی و تجربی است، اما نباید در کاربرد آنها به همین راحتی تصمیم بگیریم.
کارشناسان رشته های مختلف، به خصوص کارشناسان تغذیه، معتقدند ما هنوز نمیدانیم چقدر و چگونه و یا چه ترکیبی از ویتامینهای حیاتبخش را استفاده کنیم و همین میتواند اثر آنها را در مبارزه و پیشگیری از بیماریها معکوس کند. شاید به همین دلیل بتوان توصیه کرد به جای استفاده از مکملهای ویتامینی که برخیها مثل نقل و نبات از آنها میخورند، به مصرف بیشتر میوهها و سبزیها روی آوریم؛ چیزی که احتمال زیر سؤال رفتن آن بسیار کمتر از فراوردههای دارویی ساخته دست بشر است.
دکتر فرنوش صفویفر
