در کتب طب سنتی با نام عربی آن (سلق ) ، (سلق )و (سلق ) آمده است به فرانسوی Beeteو و به انگلیسی Beet گفته می شود . گیاهی است از خانواده ی Chekopodiaceae نام علمی آن وBeta Vulgaris L است .
واریته ای که برای برگهای آن کاشته می شود Beta Vulgaris Var cicla که به آن Swiss chard و Chard هم می گویند .
مشخصات
به طور کلی گیاه چغندر چند نوع است :
چغندری که برگ آن مصرف می شود و معمولا برگ چغندر گفته می شود به فرانسوی Poiree و به انگلیسی Chard گویند .
۲. چغندری که معمولا ریشه ی ان مصرف می شود و برگ آن جنبه ی علوفه دام دارد و در مصرف عذای انسان کار برد ندارد و به فرانسوی Betterave گویند سه رقم است :
الف ) چغندر لبو که ریشه آن غدد گرد و شلغمی شکل است و به رنگهای سرخ تیره مایل به سیاه و یا سفید می باشد کمی شیرین است (۸ ــ ۵ ) قند دارد و به مصرف غذایی به عنوان سبزی می رسد و با پخته آن به نام لبو خورده می شود .
ب ) چغندر علوفه ای که ریشه ی آن دراز حجیم و شیرینی آن کم و محصول در هکتار آن زیاد و به مصرف آن زیاد و به مصرف علوفه ی دامی می رسد
ج ) چغندر قند که ریشه ی ان مخروطی حجیم به رنگ زرد روشن و دارای مقدار زیادی قند است ( ۲۰ ــ ۱۵ ) و از آن در کارخانه جات قند برای قند گیری استفاده می شود . از برگ تمام انواع چغندر های ریشه ای نیز به عنوان علوفه استفاده می شود .
مشخصات
چغندر گیاهی است دو ساله دارای برگ های پهن چین دار سبز تیره که مستقیما از ریشه خارج می شوند ، ساقه ی گل دهنده در سال دوم یا به طور کلی پس از دیدن یک دوره سرمای زمستانه به گل می نشیند و میوه می دهد . دانه های ان در اطراف شاخه ی گل دهنده می رسند و در هر میوه چند دانه وجود دارد . میوه هایی هستند که فقط یک دانه بیشتر نمی دهند این نوع را مونوژرم نامند . این گیاه به طور وحشی در مناطق شمال غرب ایران دیده شده است و به طور پرورشی در اغلب مناطق ایران کاشته می شود.
ترکیبات شیمیایی
از نظر ترکیبات شیمیایی و مواد عامله در گیاه و برک چغندر ویتامین B1 و C به مقدار خوبی یافت می شود . ریشه غده ای نارس چغندر از نظر مقدار آهن و ویتامین ها به خصوص ویتامین A غنی تر است .
بررسی های شیمیایی دیگری نشان می دهد که گیاه چغندر دارای ساپونی زید و فیتوسترول و مواد چرب و بتائین و لوسین و تایروزین و ایزولوسین و آرژی نین و هیتیدین و فنیل الانین و اوراز و سرانجام تایروزیناز می باشد.
در هر یک صد گرم قسمت قابل خوردن ریشه چغندر لبو مواد زیر موجود است :
آب ۸۷ گرم ، پروتئین ۶/۱ گرم ، مواد چرب ۱/۰ گرم ، مواد قندی و اسیر هیدراتهای کربن ۹/۹ گرم ، خاکستر ۱/۱ گرم ، کلسیم ۱۶ میلی گرم ، فسفر ۳۳ میلیگرم ، آهن ۷/۰ میلی گرم ، سدیم ۶۰ میلی گرم ، پتاسیم ۳۳۵ میلی گرم ، وتیامین A 20 واحد بین المللی ، تیامین ۰۳/۰ میلی گرم و رایبوفلاوین ۰۵/۰ میلی گرم ، نیاسین ۴/۰ میلی گرم و ویتامین C 10 میلی گرم .
ور هر یک صد گرم برگ چغندر مواد زیر موجود است :
آب ۹۱ گرم ، پروتئین ۴/۲ گرم ، چربی ۳/۰ گرم، هیدراتهای کربن ۸/۳ گرم ، کلسیم ۸۸ میلی گرم ، فسفر ۳۹ میلی گرم ، آهن ۲/۳ میلی گرم ، سدیم ۱۴۷ میلی گرم ، پتاسیم ۵۵۰ میلی گرم ، ویتامین A 6500 IU ، تیامین ۰۶/۰ میلیگرم ، رایبو فلاوین ۱۷/۰ میلی گرم ، نیاسین ۵/۰ میلی گرم و وتامین C 32 میلی گرم و کمی اسید فولیک
خواص – کاربرد
چغندر به طور کلی بند آورنده خون و مقوی معده و برای معالجه اسهال خونی مفید است. ریشه چغندر را به عنوان مقوی برای زنان به کار می بردند و معتقد بودند که در ریشه چغندر هورمنهای جنسی زن یافت می شود. در هند و چین شیره برگهای تازه چغندر برای معالجه اسهال خونی به کار می رود . در هندوستان از بذر چغندر به عنوان خنک کننده و معرق استفاده می شود. برگهای له شده چغندر برای التیام سوختگی پوست به کار می رود .
ریشه چغندر از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی ممعتدل است و حرارت آن کمی می چربد و کمی قابض . نوع سیاه آن با قبض بیشتر و نوع سفید ان محلل است . خواص ان محلل است و بازکنننده گرفتگی ها وانسداد مجاری .خوردن ریشه چغندر شکم را بند می آورد و نفاخ است و ملین و بهترین قسمتهای چغندراز نظر دارویی برگ آن است ودمهای برگ آن از غده ریشه ان بهتر ونافع تر است .
خوردن برگ پخته آن برای رفع رعشه است ، بخصوص اگربرگها با دنباله قرمز رنگ آن خورده شود و اگر با سرکه و خردل خورده شود برای باز کردن گرفتگی های طحال و تحلیل ورم طحال موثر است ودرد کلیه و مثانه و امراض مقعد را تسکین می دهدو آب برگ آن اگر با داروهای مسهل خورده شود . برای خارج ساختن بلغم کمک می کند ودرد مفاصل و نقرس را تسکین می دهد و اگر آب برگ نیم گرم آن را با عسل و روغن بادام مخلوط و چند قطره آن را در گوش بریزند درد گوش را تسکین دهد . ضماد آب برگ نیم گرم آن با بارمنی برای جلوگیری از ریختن مو استسقا مفید است و اگر با آب برگ آن و یا با آب برگ پخته آن حقنه شود برای درد روده نافع است و گذاردن دست و پا در آب پخته برگ آن به طور مکرر برای رفع ترک و شقاق که در اثر سرما به دست و پا عارض شود مفیداست. مالیدن برگ پخته ان پس از سرد شدن بوی پوتس برای سوختگی آتش و سوختگی دراثر آب جوش و باد سرخ نافع است .
چغندر و برگ آن مضرمعده است و اسراف در خوردن آن قی آور وموجب سوزاندن خون است و دل پیچه ایجاد می کند . از این نظر بهتر است با عدس پخته شود و با خردل یا آب غوره خورده شود.
