نتایج تحقیقات متعدد نشان می دهد که هر سال هم زمان با آغاز فصل گرما میزان درگیریهای ناشی از پرخاشگری و بی حوصلگی حداقل ۳۰ درصد بیشتر می شود.
در تابستان به دلیل تعریق بیشتر و خروج بیشتر کلرید سدیم از بدن و تاثیر این فعل و انفعال شیمیایی بر سلسله اعصاب مغز، آستانه تحمل افراد پایین می آید و آمار پرخاشگری بالاتر می رود. در این باره با دکتر محمدرضا خدایی، روان پزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی گفت و گویی کردهایم که می خوانید.
آقای دکتر! آیا گرما و فصل تابستان بر آستانه ی تحمل افراد موثر است یا نه؟
بله. ببینید، بدن انسان مانند یک ترازو است که یک کفه آن را استرس و کفه دیگر آن را مهارت هایی تشکیل می دهد که میتوانیم برای مقابله با استرس از آن ها کمک بگیریم. حال اگر یک کفه ترازو سنگینی کند، مثلا میزان استرسها افزایش و بهرهگیری از مهارتهای مقابله کاهش یابد، در روان فرد اختلال ایجاد می کند و موجب بروز مشکل خواهد شد. در عین حال، عصبانیت و خشم، خودخوری و کلافگی نیز از جمله پیامدهای بعدی این اختلالات است که بر میزان آستانه تحمل افراد تاثیر ویژهای میگذارد. گرما از جمله علت های بیرونی و استرسزا است که موجب می شود تعادل دو کفه ترازو به هم بخورد و آستانه تحمل کاهش یابد. البته گاهی علتهای درونی به علتهای بیرونی اضافه میشود.
منظورتان از علت های درونی و بیرونی چیست؟
بعضی از شخصیتها مانند شخصیتهای زودرنج و حساس در مقابل گرما تحمل کمتری دارند و دقیقا به همین دلیل، آستانه تحمل آن ها خیلیزود پایین می آید و سریع عصبانی می شوند.
گاهی نیز گرما عامل دوم است. مثلا سیکل ماهانه خانم ها موجب بروز تغییرات هورمونی بدن می شود و آستانه تحمل آن ها را کاهش می دهد. حال اگر عامل گرما هم به آن اضافه شود، فرد تحریک پذیرتر می شود و نسبت به موضوعهای کم اهمیت هم واکنش نشان می دهد و خشمگین می شود. اما گرما یک عامل بیرونی است و دقیقا مانند سر و صدا و ترافیک عمل می کند.
این موضوع از لحاظ فیزیولوژیک چگونه توجیه می شود؟
فصل تابستان با گرمای نسبتا شدید همراه است و این گرما موجب افزایش تعریق بدن می شود. حین عمل تعریق، حجم مایعات و الکترولیتهای بدن کاهش می یابد. همین تغییر الکترولیتها موجب اختلال در عملکرد مغز میشود و بدن آمادگی تحمل بسیاری از موارد حتی ساده و غیر مهم را نیز از دست می دهد.
از طرف دیگر در تابستان طول روزها بلند و طول شبها کوتاه است و دقیقا به همین علت، میزان خواب افراد هم کاهش می یابد. در این شرایط، بی خوابی به عامل گرما افزوده می شود و با تاثیر روی عملکرد مغز، بر آستانه تحمل فرد تاثیر می گذارد.
اگر نتوانیم از کاهش آستانه ی تحمل مان جلوگیری کنیم و عصبانی شویم، چه کار باید بکنیم؟ آیا می توانیم با وجود کلافگی ناشی از گرما، باز خشممان را کنترل کنیم؟
نکته مهم این است که برای پیشگیری از کاهش آستانه تحمل در گرما در قدم اول باید محیط را مناسب سازی کنیم. مثلا اگر در حال رانندگی هستیم و در اوج ساعات پُرترافیک و گرم قرار داریم، باید هوای داخل اتومبیلمان را خنک نگه داریم. به این معنا که هرچند وقت یک بار کولر ماشین را روشن کنیم یا شیشه ها را کمی پایین بیاوریم تا تبادل هوا صورت گیرد.
در قدم دوم باید در طول روز مایعات خنک(نه سرد و یخزده) مصرف کنیم تا تحمل گرما برایمان آسان تر شود.
استحمام روزانه نیز در کاهش عصبانیت های فصل گرم موثر است زیرا عرق و ضایعات ناشی از آن را از روی سطح پوست بدن پاک کرده و از کاهش آستانه تحمل افراد تا حد زیادی جلوگیری میکند. از طرف دیگر، استحمام موجب حفظ روحیه شاداب و القای حس سرزندگی افراد میشود و همین موضوع می تواند از بروز عصبانیتها و حتی خودخوریهای گاهی نا بهجا پیشگیری کند. البته نقش پوششرا نیز نمیتوان نادیده گرفت.
یعنی این که نوع پوشش ما در میزان آستانه تحمل مان در تابستان موثر است؟ یعنی مثلا لباسی که پوشیده ایم میتواند مانع بروز خشم ما شود؟!
موضوع را جالب عنوان کردید اما جواب تان واقعا مثبت است. لباس های رنگ تیره و پلاستیکی تعریق بدن را افزایش میدهند و همانطور که به آن اشاره کردم، این تعریق تغییر در الکترولیتهای بدن را به دنبال دارد و آستانه تحمل فرد را در گرما کاهش می دهد. در مقابل پوشیدن لباسهایی با رنگ روشن و از جنس نخ و پنبه، حس گرم بودن هوا را کمتر القا می کند و از تعریق زیاد بدن هم جلوگیری می کند و بالطبع موجب کاهش بروز خشم و عصبانیتمی شود.
در نهایت، برای کنترل خشمی که به وجود آمده، باید چه اقداماتی انجام دهیم؟
در وهله اول و بلافاصله بعد از به وجود آمدن حس عصبانیت باید خدا را در نظر بگیریم و آرامتر شویم. اگر آب خنک در دسترس داریم، یک لیوان آب بنوشیم و بین بروز عصبانیت تا نشان دادن عکسالعملی غیر منطقی، وقفهای بیندازیم. توصیه من این است که مثلا از یک تا ۱۰ بشمارید زیرا اگر باز هم عصبانی بودید، این عصبانیت بسیار کمتر از قبل خواهد بود. از طرفی، همین وقفه می تواند موجب کنترل عصبانیت و مدیریت خشم شود. در شرایطی که پرخاشگر می شویم، باید ببینیم که علت این پرخاشگری واقعا آنقدر ارزش دارد که ما به خاطرش عصبانی شویم و اعصاب مان را خرد کنیم؟!
در مورد تاثیر موسیقی، چطور؟ اخیرا تحقیقی در دانشگاه هاروارد انجام شده که نشان می دهد گوش دادن به موسیقی های دارای ریتم ملایم از بروز عصبانیت در فصل گرما پیشگیری می کند. شما چه نظری دارید؟
گوش دادن به موسیقی ملایم با صدای آرام تاثیر مثبتی در کاهش بروز خشم افراد دارد و موجب آرامش می شود که این موضوع بهویژه هنگام رانندگی در تابستان حایز اهمیت است اما برعکس، گوش دادن به موزیک های پُرسر وصدا مثل موسیقی سبک راک و متال، باعث تشدید عصبانیت میشود.
آب و هوا چه تاثیری بر روحیه افراد دارد؟
بر خلاف باور عموم که فکر می کنند آب و هوا تاثیر زیادی بر روحیه افراد دارد، باید گفت همیشه هم این طور نیست. مثلا کسی که برای مدت های طولانی در یک آب و هوای سرد و دور از نور مثل سوئد زندگی می کند، کاملا با شرایط سازگار می شود. البته تغییر در روحیه افرادی که از یک کشور سردسیر به یک کشور گرم و مرطوب مهاجرت میکنند، از نظر علم روان پزشکی به اثبات رسیده است، اما این که آب و هوا روی روحیه و آستانه تحمل و خلقیات فرد تاثیر مستقیم داشته باشد هنوز به اثبات نرسیده و تاثیر آن مقطعی است.
مصاحبه کننده: محبوبه رحیمی
