زیدیه از نظر فقهی با سایر مکاتب چه فرقی دارند؟

پاسخ:
زید فرزند امام زین العابدین ـ علیه السلام ـ بعد از امام محمد باقر ـ علیه السلام ـ از دیگر برادران خود بهتر و از همگی افضل بود و عابد و پرهیزکار و فقیه و شجاع بود، امر به معروف و نهی از منکر کرد و طلب خون امام حسین ـ علیه السلام ـ نمود وی در زمان حکومت هشام بن عبدالملک قیام کرد و مردم کوفه اول با او بیعت کردند ولی پس از جنگ بی وفائی کوفیان شروع شد و از اطراف زید پراکنده شدند، زید با جماعتی کم جنگید و به شهادت رسید، سرش را بریدند و بدنش مدتها بر دار آویخته بود تا این که بدن مبارکش را سوزاندند شیخ مفید فرمود که چون خبر شهادت زید به امام صادق ـ علیه السلام ـ رسید، سخت غمگین و محزون گشت به حدی که آثار حزن در آن حضرت ظاهر شد و هزار دینار در میان بازماندگان افرادی که با وی شهید شده بودند تقسیم نمودند. زید در روز دوم صفر سال ۱۲۰ هـ . ق در سن چهل و دو سالگی[۱] و بنا بر قولی دیگر در سال ۱۲۱ یا ۱۲۲ هـ . ق به شهادت رسید.[۲]
هر چند زید در زمان خودش ادعای امامت نکرد ولی زیدیه یعنی پیروان او قائل شدند که پس از امام زین العابدین ـ علیه السلام ـ ، امامت به زید منتقل شد و امام کسی است که از فرزندان حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ با شمشیر قیام کند.[۳]
مکتب فقهی زیدیه بنابر عواملی به سوی اهل سنت و مذهب حنفی گرایش پیدا کرده است. شیخ محمد بخیت در تقریظی بر مسند منسوب به زید بن علی ـ علیه السلام ـ آورده است مسائل فقهی و احکام شرعی که من در این کتاب خواندم، موافق مذهب امام بزرگ ابن حنیفه النعمان (رئیس مذهب حنفی اهل سنت) می باشد.[۴]
مازندرانی نیز در شرح اصول کافی گوید: زیدیه غالبا در فقهشان حنفی مذهبند.[۵]
با توجه به حنفی بودن فقه زیدیه می توان گفت در تمام احکامی که حنفیه با شیعه متفاوت است زیدیه نیز مخالفند و در این نوشتار به چند نمونه از تفاوت های زیدیه با شیعه اثنی عشری اشاره می شود؛
۱. ازدواج موقت: زیدیه در مسندی که ادعا می کنند از زید فرزند امام زین العابدین ـ علیه السلام ـ است، روایتی از زید آورده اند که پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در سالی که جنگ خیبر رخ داده ازدواج موقت را ممنوع کرد. و باز نقل کرده اند که زید روایت کرده متعه همانند گوشت مردار، خون و گوشت خنزیر است. و باز آمده که زید گفته: ازدواج موقت، اول حلال بود ولی پس از نزول آیات عده و میراث، حرام شد.[۶]
۲. تقیه: یکی از مسائلی که در مکتب اهل بیت ـ علیهم السلام ـ به آن تأکید شده، تقیه می باشد. ولی در فقه زیدیه، تقیه کردن حرام است و همه موظفند در هر برهه ای امر به معروف و نهی از منکر را با هر شرایطی که باشد انجام دهند و دست به قیام مسلحانه با حکومت باطل زنند.[۷]
۳. وضو: در مکتب شیعه در وضو باید پاها را مسح کرد و اهل تسنن گفته اند که باید شسته شود و برخی هم چون حسن بصری می گوید بین شستن و مسح مخیر است ولی ناصر الحق از پیشوایان زیدیه گفته است: در وضو هم شستن پاها و هم مسح کردنش واجب است.[۸] که این فتوای زید با سایر مذاهب فقهی اختلاف دارد.
ازدواج متعدد: در تفسیر های آیات الاحکام و منهج الصادقین و برخی از کتاب های شیعه آمده است که زیدیه آیه ۳ سوره نساء را که می گوید: مرد ها می توانند ۲ و ۳ و ۴ زن بگیرند چنین استدلال می کنند که مجموع این اعداد به ۹ می رسد بنابر این گرفتن ۹ زن دائمی جایز است، اما در کتاب های خود زیدیه این فتوی مردود شمرده شده و آن ها قائل به حرام بودن ازدواج دائمی با بیش از چهار زن هستند چنان چه احمد مرتضی از علمای زیدیه گفته این سخن با اجماع مسلمین و نص قرآن مخالف است و لذا باطل می باشد. و روایتی که به قاسم از پیشوایان زیدیه مبنی بر جواز نُه زن دائمی نسبت داده شده بهتان است.[۹]
بنابر این زیدیه در فقه حنفی هستند و در تمام احکامی که حنفیه با شیعه و دیگر مذاهب مخالف است این ها نیز مخالفند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
۱. الرد علی الزیدیه یا مسائل الزیدیه؛ شیخ مفید.
۲. اختلاف اصول المذاهب، قاضی نعمان مغربی.
۳. المسائل الجارودیه، شیخ مفید.
[۱]. شیخ عباس قمی، منتهی الامال، تهران، نخل دانش، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص ۶۶.
[۲]. شیخ مفید، المسائل الجارودیه، بیروت، دار المفید، چاپ دوم، ۱۴۱۴ ق، ص ۳.
[۳]. شیخ مفید؛ المقنعه، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۰ق، ص ۶۵۵.
[۴]. مسند زید بن علی، تحقیق یکی از علمای زیدیه، بیروت، دار الاحیاء، ص ۳۷.
[۵]. مازندرانی، محمد صالح؛ شرح اصول کافی، بی جا، بی نا، بی تا، ج ۲، ص ۲۵۷.
[۶]. مسند زید بن علی، ص۳۰۴.
[۷]. شرح اصول کافی، همان، ج ۹، ص ۱۳۵.
[۸]. ر.ک: احمد المرتضی، شرح الازهار فی فقه الزیدیه، صنعا، غمضان، ۱۴۰۰ق، ج۲، ص۲۱۰؛ یحیی بن حسین؛ الاحکام، فی الحلال و الحرام، بی جا، بی نا، بی تا، ج۱، ص ۳۳۹.
[۹]. ر.ک: شرح الازهار فی فقه الزیدیه، همان؛ الاحکام، فی الحلال و الحرام، همان.