لیکوپن

iلیکوپن جزو آن دسته از ترکیباتی است که با عنوان کاروتنوئیدها شناخته می شوند.این ترکیبات در گیاهان به  ایجاد رنگ های زرد، نارنجی و قرمز منجر می شوند. پنج کاروتنوئید اصلی که پس از هضم غذاهای گیاهی در خون یافت میشوند، عبارت اند از آلفا و بتا کاروتن، بتاکریپتوگزانتین، لوتئین و لیکوپن. 
رنگدانه  قرمز رنگ موجود در گوجه فرنگی و دیگر میوه ها قرمزرنگ است. لیکوپن رایج ترین کاروتنوئید در بدن انسان و یکی از قویترین آنتی اکسیدانه ای کاروتنوئیدی است.نام آن از گونه خاصی از گوجه فرنگی استنتاج شده است.منابع استخراج:
میوه ها و سبزیهایی که حاوی مقادیر بالایی لیکوپن هستند، عبارتاند از گوجه فرنگی، هندوانه ، گریپ فروت، انبه  و فلفل قرمز. قسمت اعظم لیکوپن در رژیم غذایی ناشی از مصرف گوجه فرنگی و محصولات آن مانند سس گوجه فرنگی، کچاپ و رب گوجه فرنگی است. به  عبارتی، میتوان گفت:گوجه فرنگی و محصولات ناشی از آنه ا تنه ا منبع سرشار از لیکوپن هستند. مقدار لیکوپن موجود در گوجه فرنگی به  میزان رسیدگی آن مربوط است. میزان جذب این ترکیب در بدن با پختن افزایش می یابد.
لیکوپن ترکیبی محلول در چربی است. به  این دلیل وجود چربی در رژیم غذایی مانند روغن زیتون می تواند میزان جذب آن را افزایش دهد.
بر خلاف دیگر میوه ها و سبزی ها که ارزش تغذیهای آنه ا از جمله ویتامین در حین فرآیند پخت کاهش می یابد (به  دلیل تخریب بعضی از ویتامینه ا یا از دست رفتن مواد معدنی و تغییر ماهیت پروتئینه ا) فرآوری گوجه فرنگی غلظت لیکوپنی را که بدن می تواند به  راحتی ازآن استفاده کند، افزایش می دهد. غلظت لیکوپن موجود در رب گوجه فرنگی، چهار برابر بیش از گوجه فرنگی تازه است. این به  آن دلیل است که لیکوپن نامحلول در آب بوده و پیوند ضعیفی با فیبر موجود در سبزی دارد. به  این ترتیب، محصولات فرآوری شده حاصل از گوجه فرنگی مانند آب گوجه فرنگی پاستوریزه، سوپ، سس و کچاپ حاوی مقادیر بیشتری لیکوپن هستند. پختن و خرد کردن گوجه فرنگیها (در فرآیند کنسرو سازی) و سرو آن در پرسهای غذایی حاوی روغن(مانند سس ماکارونی یا پیتزا) به  طور فزایندهای سبب افزایش هضم این ترکیب در بدن میشود. تاریخچه:
به  دلیل آنکه لیکوپن خاصیت پیش ساز بودن برای ویتامین را در بدن ندارد، دهه های متمادی نادیده گرفته شد. 
میزان لیکوپن در مواد غذایی گوناگون:
میتوان مواد غذایی را بر اساس میزان لیکوپن به  شکل زیر رتبه بندی کرد:
رب گوجه فرنگی، سس ماکارونی، کچاپ، آب گوجه فرنگی، گوجه فرنگی(خام)، هندوانه ، گریپ فروت، فلفل قرمزمیزان مصرف:
با وجودی که هیچ میزان مشخصی برای مصرف لیکوپن در روز مشخص نشده است اما میتوان این میزان را معادل یک یا دو وعده غذایی حاوی رب یا سس گوجه فرنگی در روز دانست.
استفاده از مکمل های لیکوپنی:
آنچه شایان توجه است، آن است که استفاده از مواد غذایی مغذی نسبت به  مصرف مکمل ها ارجح ترند. مصرف لیکوپن همراه با میوه ها و سبزی های دیگر می تواند آثار آنتی اکسیدانی آن را افزایش دهد.
خوردن هر چه بیشتر میوه ها و سبزی های حاوی لیکوپن و همچنین محصولات حاوی گوجه فرنگی ساده ترین راه برای افزایش سطح سلامت افراد و پیشگیری از بیماریهای خاص است.عملکرد در بدن:لیکوپن مانند دیگر ترکیبات کارتنوئیدی عامل بازدارنده بیماری های مزمنی است که ناشی از حضور رادیکال های آزاد در بدن انسان هستند. این ترکیبات از آسیبه ای اکسیداتیو به  سیستم بیولوژیک جلوگیری می کند مانند آسیب به  دیواره سلول ها و دیگر ساختارها، مولکول ها، لیپیدها و پروتئینه ا.عوامل زیستی مولد رادیکالهای آزاد:• سموم زیست محیطی و آلاینده های هوا مانند ازون و دی اکسید نیتروژن
• نور خورشید
• تشعشعات یونیزه کننده
• گروه  خاصی از داروها
• دود سیگار
سرطان های دستگاه گوارشی: 
در اواخر سال ۱۹۷۹ محققان در کشورمان گزارش کردند که مصرف هفتگی می تواند تا ۴۰ درصد خطر سرطان روده را کاهش دهد.
در سال ۱۹۸۹ تحقیقات محققان ایتالیایی نشان داد که میان مصرف گوجه فرنگی و محصولات آن با بروز سرطان معده رابطه عکس وجود دارد.
همچنین محققان با مطالعات خود دریافتند که بین کاهش میزان لیکوپن در سرم خون افراد با بروز سرطان لوزالمعده ارتباط گزارش شده است.سرطان پروستات: 
آنچه شایان ذکر است، آن است که میان لیکوپن و سرطان پروستات رابطه تنگاتنگی وجود دارد. با توجه به  تحقیقات انجام شده می توان فهمید که جذب لیکوپن با کاهش خطر سرطان پروستات همراه است.مصرف رب و سس گوجه فرنگی به  عنوان منبعی از لیکوپن با قابلیت جذب بالاتر نسبت به  گوجه فرنگی خام، در کاهش بروز سرطان پروستات موثرتر است.
در تحقیقی در دانشگاه هاروارد دریافتند که آن دسته از مردمی که ۳ تا ۱۰ وعده غذایی در هفته از مواد غذایی حاوی لیکوپن مصرف می کنند، ممکن است خطر ابتلا به  سرطان پروستات در آنها کاهش یابد. سرطان مثانه ، گردنه  رحم، پستان و شش: مطالعات نشان داده است که خطر سرطان مثانه  با کاهش میزان لیکوپن و سلنیوم در سرم خون افزایش می یابد. در رابطه با سرطان پستان، شش و گردنه  رحم، نتایج حاصل از تحقیقات متعدد احتمال ارتباط میان لیکوپن و این دسته از سرطانه ا به  اثبات رسیده است.بیماریهای قلبی: 
محققان بر این عقیده اند که وقتی ویتامین در بدن در دسترس نباشد،کاروتنوئیدها به  عنوان محافظان ثانویه برای حفاظت در برابر اکسیداسیون عمل می کنند و این اکسیداسیون زمانی رخ می دهد که کاروتنوئیدها تخریب شده باشند. مزایای دیگر: 
در مطالعات آزمایشگاهی روی حیوانات،کاروتنوئیدها آثاری روی لنفوسیتهای ماکروفاژها نشان دادهاند. در افراد مبتلا به  عفونتهای حتی زمانی که در رژیم غذایی آنها مقادیر کافی کاروتنوئید موجود بوده است،کمبود کاروتنوئید شناسایی شده است.
در حالی که مزایای رژیم غذایی مدیترانه ای (سرشار از ماهی، سالادها، سس گوجه، پاستا، سبزیها و روغن زیتون) مدت زمان زیادی است که به  اثبات رسیده است، عاملی بیشتر از هرچیز در این میان در محبوبیت و موفقیت آن نقش داشته که به  تازگی توجه همگان را به  خود جلب کرده است.
برای سالیان متمادی، مزایای رژیم مدیترانه  ای به  روغن زیتون (سرشار از آنتی اکسیدانه ا) و ماهی (منبع اسید چرب امگا ۳ ) موجود در آن نسبت داده میشد. اما امروزه آنچه عنوان میشود، آن است که لیکوپن ممکن است نقش مهمیرا در این میان ایفا کند.
لیکوپن یکی از رنگدانه های بسیار قوی در جذب مولکول های اکسیژنی موسوم به  اکسیژن یگانه  است.این خاصیت در لیکوپن ۱۰۰ بار بیشتر از ویتامین A می باشد. اکسیژن یگانه  طی مواجهه بدن با اشعه ماورای بنفش ایجاد می شود که آن را عامل پیری پوست می دانند.
با فرض خواص آنتیاکسیدانی در لیکوپن، محققان زیادی ارتباط میان مصرف لیکوپن و سلامت عمومیرا ارزیابی کردند. نتایج تحقیقات اخیر نشان می دهد که این ترکیب در به بود دیابت ها، پوکی استخوان و حتی ناباروری مردانه  نقش دارد.