پرسش: آیا برای ظهور حضرت، همه مردم باید صالح باشند؟ در این صورت امام میخواهد چه چیزی را اصلاح کند؟
پاسخ: قرار نیست همه مردم صالح شوند، بلکه آن طور که در روایات آمده است، باید دست کم ۳۱۳ نفر انسان صالح که بتوانند کشور را اداره کنند مهیا شوند. ۳۱۳ عدد مقدسی است، اصحاب بدر ۳۱۳ نفر بودند، پیامبران مرسل ۳۱۳ نفر بوده اند. به هر حال در احادیث نیامده که باید همه پیروان اهل بیت صالح شوند، بلکه با فراهم آمدن ۳۱۳ نفر یار خاص، زمینه ظهور فراهم میگردد. البته ممکن است مصلحتهای دیگری نیز در میان باشد، امّا این، شرط اصلی است. (ینابیع الموده، ص ۵۰۹ .۹)
پرسش: میگویند جامعه را باید اصلاح کرد تا حضرت مهدی علیه السلام ظهور کند، ولی در روایات آمده است که حضرت وقتی ظهور میکند که همه جا را ظلم و فساد فراگرفته باشد. در این باره توضیح دهید.
پاسخ: در پاسخ، نکات زیر قابل توجه است:
۱. در مورد فراگیر شدن ظلم و جور در جهان، لازم به یادآوری است که آنچه در روایات ذکر شده، گسترش ظلم و جور و گناه و نیز کم شدن افراد صالح است، نه اینکه همه مردم کافر و گنهکار و فاسق باشند و افراد صالحی در جهان نباشند. در همان زمان که ظلم و تبانی همه جا را فراگرفته و ابرهای تیره گناه، جهان را تاریک کرده است، باز افراد صالح، پاک باخته و متعهدی وجود دارند که زمینه قیام و ظهور حضرت را آماده میکنند و در حمایت از آن منجی بزرگ، به جهاد برمیخیزند.
در روایات، در همان حال که از افزایش ستم، به عنوان نشانه ظهور یاد شده، به این نکته نیز اشاره شده است که جامعه منتظر مهدی، باید در به پا داشتن ارزشها و مبارزه با ضد ارزشها، تلاش جدی کنند؛ و منتظران، با خودسازی و تهذیب نفس، خود را آماده نگه دارند. (مجله حوزه، شماره ۷۰ ـ ۷۱، ص ۲۲۳.) بنابراین، فراگیر شدن ظلم و جور، شرط ظهور نیست، بلکه یکی از علائم ظهور است. از طرفی طبق قرآن و روایات، وظیفه داریم در اصلاح خود و جامعه بکوشیم. این دو، با هم منافاتی ندارند. آری، اگر ما مأمور بودیم که در ایجاد این علامت ظهور (پر شدن جهان از ظلم و فساد) تلاش کنیم و از طرفی مأمور به صلاح بودیم، اشکال وارد بود؛ در حالی که چنین نیست. روایاتِ حاکی از فراگیری ظلم و فساد، حکم خبر را دارد، در حالی که دستور قرآن و اسلام، تلاش برای جلوگیری از رشد فساد و اصلاح خود و جامعه است.
۲. آنچه سبب غیبت امام زمان علیهالسلام شد، فقدان صلاحیت بود و اکنون نیز شرط اساسی ظهور و قیام، صلاحیت فرد و جامعه است، نه فراگیر شدن ظلم و جور. پس تکلیف بندگان خدا، کمک به فراگیر شدن ظلم و فساد نیست، بلکه رسیدن به شایستگی لازم از نظر تقوا، ایمان، علم و بصیرت، قدرت و تدبیر، نظم و درک اجتماعی و در یک کلمه، «صالح» شدن است.
۳. اراده خداوند متعال بر این قرار گرفته است که انسان دارای اختیار باشد و در همان حال، اسباب هدایت را نیز برای او فراهم کرده است:إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِراً وَإِمَّا کَفُوراً (انسان: ۳)
ما او را به راه هدایت کردیم، خواه سپاسگزار باشد و خواه ناسپاس.
طبیعت اختیار، اقتضا میکند که انسان آزاد باشد؛ بتواند هم به سوی خیر حرکت کند و هم به سوی شر. سنت خداوند این نیست که انسان را به یکی از آنها مجبور کند؛ وگرنه، اختیار، کمال، آزمایش، عذاب و پاداش معنایی ندارد:وَلَوْ شَاءَ رَبُّکَ لاَمَنَ مَنْ فِی الْأَرْضِ کُلُّهُمْ جَمیعاً أَفَأَنْتَ تُکْرِهُ النَّاسَ حَتَّی یَکُونُوا مُؤْمِنِینَ (یونس: ۹۹)
با وجود ویژگی که برای انسان گفته شد (اختیار)، اگر خداوند انسانها را با اجبار از ظلم و فساد بازدارد و به آنان آزادی انتخاب ندهد، این موجود انسان نخواهد بود. (ر.ک: معارف قرآن، محمد تقی مصباح یزدی، ج ۳، ص ۱۷۹.) وجود اختیار و تمایل بیشتر انسان به بعد غریزی و حیوانی، به طور طبیعی فساد و نابرابری به وجود میآورد. در حقیقت، انسانهای حقطلب که فطرت الهی خود را شکوفا کردهاند، سربازان خدا هستند که باید به کمک فرمانده خود (امام زمان علیه السلام )، هدف آفرینش را که رسیدن انسان به کمال نهایی است تحقق بخشند.
پرسش: چگونه مقدمات ظهور امام زمان علیه السلام را فراهم کنیم؟
پاسخ: خداوند متعال در سوره انبیاء آیات ۱۰۵ و ۱۰۶ میفرماید:أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ إِنَّ فِی هذَا لَبَلاَغاً لِقَوْمٍ عَابِدِینَ
بندگان صالح من وارث زمین خواهند شد؛ در این برای اهل عبادت ابلاغ روشنی خواهد بود.
قرآن در آیات قبل از این آیات، به قسمتی از پاداشهای اخروی مومنان صالح اشاره میکند؛ و در این دو آیه، یکی از روشن ترین پاداشهای دنیوی آنها را که «حکومت روی زمین» باشد با بیانی شیوا مورد عنایت قرار میدهد. میفرماید: «در زبور، بعد از ذکر، چنین مقرر کردیم که سرانجام، بندگان صالح من وارث (حکومت) زمین خواهند شد». روایاتی از طریق شیعه و سنی نقل شده است که در آنها با صراحت این آیه به یاران امام زمان علیهالسلام تطبیق داده شده است. برای نمونه، در تفسیر مجمع البیان، ذیل این آیه، از امام باقر علیه السلام نقل شده است: « هم اصحاب المهدی فی آخر الزمان؛ بندگان صالحی را که خداوند در این آیه به عنوان وارثان زمین یاد کرده است، یاوران مهدی علیهالسلام در آخر الزمان هستند».
بنابراین، مطابق این آیه و آیات دیگر، از جمله آیه ۵۵ سوره نور، شرط اساسی برای فراهم کردن مقدمات ظهور، تقویت ایمان و کسب صلاحیت و «صالح» شدن است؛ یعنی هم باید دارای ایمان محکم بود و هم از نظر عمل، دارای تقوا، علم و آگاهی، قدرت و نیرومندی تدبیر و دوراندیشی، داشتن نظم و درک اجتماعی لازم و مانند اینها. در این صورت، شایستگی لازم حاصل میشود و زمینه ظهور آماده میگردد.
در این جا به برخی وظایف مؤمنان برای ظهور حضرت ولی عصر علیه السلام اشاره میشود: دعا برای تعجیل در فرج حضرت؛ شناخت حضرت و تحصیل معرفت لازم درباره او؛ انتظار فرج؛ ایجاد محبت امام در دل دیگران؛ اظهار علاقه و ابراز شوق برای ملاقات و زیارت حضرت؛ ذکر فضایل و مناقب امام؛ اظهار حزن و اندوه و ناراحتی در فراق حضرت؛ گریه و ندبه کردن به خاطر عدم دسترسی به حضرت؛ صدقه دادن برای سلامتی او؛ تهذیب نفس و پرهیز از گناه. (ر.ک: مکیال المکارم، موسوی اصفهانی، وظیفه مردم در زمان غیبت امام زمان علیهالسلام ؛ تفسیر نمونه، ج ۱۳، ص ۵۱۸ .)
