پرسش . برزخ چیست و عالم برزخ کجاست؟
پاسخ: برزخ در لغت به معنای حائل و پرده ومانع بین دو چیز است. برزخ به این معنی در قرآن نیز آمده است: « مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیَانِ بَیْنَهُمَا بَرْزَخٌ لاَ یَبْغِیَانِ» (الرحمن: ۱۹ و ۲۰) دو دریای به هم رسنده و در کنار هم را به هم در آمیخت؛ بین آن دو برزخی است تا بر هم غلبه نکنند. و در اصطلاح به عالمی که از هنگام مرگ انسان تا قیامت کبری فاصله شده است، اطلاق میشود. برزخ به این معنی فقط یک بار در قرآن کریم آمده است: «حَتَّی إِذَا جَاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَبِّ ارْجِعُونِ لَعَلِّی أَعْمَلُ صَالِحاً فِیَما تَرَکْتُ کَلاَّ إِنَّهَا کَلِمَهٌ هُوَ قَائِلُهَا وَمِن وَرَائِهِم بَرْزَخٌ إِلَی یَوْمِ یُبْعَثُونَ» (مومنون: ۹۹ و ۱۰۰) تا آن هنگام که مرگ یکی از آنان فرارسد، گوید: ای پروردگار من، مرا باز گردانید، شاید عمل صالحی را از آنچه که انجام ندادهام انجام دهم. (مرا بازگردانید تا کوتاهی های خود را جبران کنم.) به او گفته میشود: هرگز چنین نیست، این سخنی است که او به زبان میگوید. (اگر به دنیا برگردد به همان اعمال سابق خود برگردد.) و پشت سر آنها (پیش روی آنها) برزخی است تا روزی که برانگیخته میشوند.
واژه «برزخ» در روایات نیز با همین مفهوم آمده است. عمرو بن یزید گفته است: به امام صادق علیه السلام عرض کردم، شنیدم شما فرمودهاید: همه شیعیان ما ـ با همه اعمالی که دارند ـ در بهشت میباشند. فرمود: سخنت را تصدیق میکنم؛ به خدا قسم همگی در بهشتند. گفتم: فدایت شوم؛ گناهان آنها زیاد بوده و بزرگ میباشد. فرمود: «أما فی القیامه فکلّکم فی الجنه بشفاعه النبی المطاع أو وصی النبی و لکنّی و اللّه أتخوّف علیکم فی البرزخ» قلت: و ما البرزخ؟ قال: «القبر منذ حین موته إلی یوم القیامه» (بحار ج ۶ ص ۲۶۷ حدیث ۱۱۶.) امام فرمود: هر چند گناه شیعیان، زیاد و بزرگ باشد سرانجام به بهشت خواهند رفت اما در قیامت همگی شما به سبب شفاعت پیامبر که شفاعتش پذیرفته است یا وصی نبی، در بهشت خواهید بود. و لیکن به خدا سوگند من بر شما از برزخ میترسم. (از این که شما در برزخ معذّب باشید میترسم.) پرسیدم: برزخ چیست؟ فرمود: برزخ همان قبر است که انسان از هنگام مرگش تا روز قیامت در آن میماند.
از آنچه گذشت علاوه بر مفهوم اصطلاحی برزخ این نکته نیز روشن شد که عالم برزخ همان قبراست. البته نباید عالم قبر را به مفهوم همین قبر مادی گرفت. گاهی در روایات به مطلب با صراحت اشاره شده است؛ چنانکه در حدیثی از امام صادق علیه السلام میخوانیم که فرمود: « البرزخ القبر، و هو الثواب و العقاب بین الدنیا و الآخره» (تفسیر نور الثقلین ج ۳ ص ۵۳۳ حدیث ۱۲۲. ) برزخ همان عالم قبر است و آن عبارت است از ثواب و عقابی که در میان دنیا و آخرت وجود دارد. بنابراین تمام مطالب و ویژگیهایی که در روایات در مورد «عالم قبر» و یا «قبر» آمده است، در واقع درباره عالم برزخ میباشد. و بر این اساس میتوان هر کدام از واژههای «برزخ» و «قبر» و یا «عالم برزخ» و «عالم قبر» را به جای یکدیگر استعمال کرد.
