کمال انسان و کمال موجودات عالم طبع به اینستکه در همین زمان معلوم و اجل محدود که برای آنها مقدّر شده است خود را کامل کنند. نمی توانند از دائره این زمان پا بیرون نهند و بر اجل خود پیشی گیرند و یا آنرا تمدید نموده و به تأخیر اندازند. هیچگاه موجودات مادّی و طبعی که دارای مادّه و طبع هستند نمی توانند از این قانون کلّی خارج شده و زوال و فنا و محدودیّت اجل و زمان زندگی خود را تبدیل به بقاء و دوام و استمرار و ابدیّت بنمایند. این حقیقت مستفاد از آیات صریحه قرآن است. و امّا در خصوص انسان می فرماید: وَ لِکُلِّ أُمَّهٍ أَجَلٌ فَإِذَا جَآءَ أَجَلُهُمْ لاَ یَسْتَأْخِرُونَ سَاعَهً وَ لاَیَسْتَقْدِمُونَ؛ برای هر گروه و جمعیّتی یک زمانی است، چون زمان آنها برسد و اجل آنانرا دریابد، نمی توانند آن اجل و مدّت را به عقب ببرند یا به جلو بیاورند و بالنّتیجه یا خود زودتر از اجل بمیرند یا پس از اجل مرگ را دریابند (اعراف/۳۴) و نظیر این آیه است: مَا تَسْبِقُ مِنْ أُمَّهٍ أَجَلَهَا وَ مَا یَسْتَـْخِرُونَ؛ هیچ امّت و گروهی نمی توانند از اجل خود پیشی گیرند و نمی توانند اجل خود را به تأخیر اندازند (حجر/۵).
انواع اجل :
اجل دو معنی دارد: یکی به معنی مدّت و زمان؛ اجل فلان کس پنجاه سال است یعنی مدّت عمر او این مقدار است. لِکُلِّ أُمَّهٍ أَجَلٌ یعنی برای هر گروهی مهلت و زمان خاصّی است. و دیگری به معنای رأس و سرآمد مدّت؛ اجل دَین یعنی نقطه سرآمد آن که باید در آن نقطه دین پرداخته شود . فَإِذَا جَآءَ أَجَلُهُمْ یعنی زمانی که رأس مدّت زندگی آنها بیاید. در سوره سبأ آمده است: قُل لَّکُم مِّیعَادُ یَوْمٍ لاَّ تَسْتَاْخِرُونَ عَنْهُ سَاعَهً وَ لاَ تَسْتَقْدِمُونَ (سبأ/۳۰) در اینجا میعاد به معنی رأس المدّت و زمان رسیدن وعده است؛ ای پیغمبر بگو: برای شما وعده روزی خواهد رسید که در آن سررسید نمی توانید ساعتی را تأخیر اندازید و نه آنکه ساعتی به جلو بیفتید. آن روز که رسید، عمر سپری شده است و اجل رسیده است. معنی دو نوع اجل در قرآن مجید: اجل و اجل مسمّی ولیکن در اینجا لطیفه ای است در قرآن مجید که بسیار شایان دقّت و توجّه است؛ در یکی از آیات قرآن می فرماید: هُوَ الَّذِی خَلَقَکُم مِّن طِینٍ ثُمَّ قَضَی ‘´ أَجَلاً وَ أَجَلٌ مُّسَمًّی عِندَهُ؛ پروردگار آن کسی است که شما را از گل آفرید، و سپس اجلی قرار داد ولیکن اجل مسمّی در نزد خداست (انعام/۲).
از اینجا معلوم می شود که دو اجل داریم. یک اجل، اجلی است که خدا برای ما معیّن فرموده و یک اجل، أجل مسمّی که آن در نزد پروردگار است. و چون از طرفی طبق آیه کریمه مَا عِندَکُمْ یَنفَدُ وَ مَا عِندَ اللَهِ بَاقٍ (نحل/۹۶) می دانیم که آنچه در نزد ماست فانی و خراب و آنچه در نزد پروردگار است باقی خواهد بود، بنابراین چون اجل مسمّی در نزد خداست حتماً از چیزهائیست که باقی بوده و دستخوش بوار و عدم و فناء قرار نخواهد گرفت؛ بنابراین مدّت عمر ما که اجل ماست سپری می شود ولیکن اجل مسمّی باقی می ماند. باید دید چگونه دو اجل داریم؟ فرقش چیست؟ چرا یکی از آن دو فانی و دیگری باقی است؟
اجل دنیوی :
برای سنجش این موضوع می گوئیم در سوره یونس آمده است: إِنَّمَا مَثَلُ الْحَیَو’هِ الدُّنْیَا کَمَآءٍ أَنزَلْنَـ’هُ مِنَ السَّمَآءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَبَاتُ الاْرْضِ مِمَّا یَأْکُلُ النَّاسُ وَ الاْنْعَـ’مُ حَتَّی ‘´ إِذَآ أَخَذَتِ الاْرْضُ زُخْرُفَهَا وَ ازَّیَّنَتْ وَ ظَنَّ أَهْلُهَآ أَنَّهُمْ قَـ’دِرُونَ عَلَیْهَآ أَتَنـ’هَآ أَمْرُنَا لَیْلاً أَوْ نَهَارًا فَجَعَلْنَـ’هَا حَصِیدًا کَأَن لَّمْ تَغْنَ بِالاْمْسِ کَذَ ‘ لِکَ نُفَصِّلُ ا لاْ یَـ’تِ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُون؛ همانا مثل زندگانی دنیا مانند آبی است که ما آنرا از آسمان به پائین می فرستیم و گیاهان زمین از اقسام نباتاتی که خوراک انسان و چارپایان است با آن آب مخلوط شده، نباتات و گیاهان سرسبز و شاداب گشته، تا سرحدّی که زمین بهره کافی خود را میبرد و به انواع نبات و گیاه مزیّن می گردد. و صاحبان و ساکنان زمین چنین می پندارند که دیگر یکباره تمام قدرت و مکنت آنها بر زمین متمرکز شده و دیگر عاملی نیست که بتواند این بهره کافی و این وفور نعمت و خرّمی و شادابی را از آنان بگیرد؛ که ناگهان امر ما در شب یا روز بدان زمین میرسد و چنان آنها را از بین می برد و همه را درو شده و از زمین جدا شده قرار میدهد که گوئی اصلاً دیروز در این زمین چیزی نروئیده بود. اینطور ـ ای پیامبر گرامی ـ ما آیات خود را مفصّلاً بیان می کنیم برای مردمی که تفکّر کنند و بیندیشند (یونس/۲۴).
