فرق عالم طبیعت با سایر عوالم از حیث رسیدن به کمال

خداوند عالم، عوالمی خلق کرده است که موجودات آن عوالم به دلائل خاص، هر کمالی که می توانند داشته باشند از همان اول دارند و به عبارت دیگر هیچگونه استعداد و قوه ای در آنها وجود ندارد بلکه همه به فعلیت رسیده اند یعنی از اولی که آفریده شده اند با تمام کمال ممکنشان آفریده شده اند و به تعبیر دیگر “بدء” و “عود” شان یعنی آغاز و انجامشان یکی است. آنها از همان حیث که مخلوق و مبدع به ابداع الهی می باشند مربوب او هستند. خداوند از همان حیث که خالق و مبدع آنهاست، رب آنهاست ولی عالمی که ما در آن زندگی می کنیم یعنی عالم دنیا یا عالم ماده، عالم تدریج است و نظامش چنین است که وجودها از نقص آغاز می شوند و به سوی کمال سیر می کنند. بدء و و عودشان یکی نیست. آغاز و انجامشان دو تا است. آنها از یک حیث مخلوق خداوندند و از حیث دیگر “مربوب” او. عالم طبیعت در عین اینکه خود در مجموع عالمی است غیر از عوالم دیگر؛ به اعتبار اینکه دارای انواع گوناگون است و هر نوع با نظام مخصوص زندگی می کند و در حقیقت هر نوعی برای خود نیز عالمی دارد؛ همگی همین طورند. عالم جماد، عالم گیاه، عالم حیوان، عالم انسان، عالم افلاک، همه از نقص بسوی کمال در حرکتند. هیچکدامشان در آغاز آفرینش به صورت کمال آفریده نشده اند. این خداوند است که موجودات همه این عوالم را به کمال نهایی می رساند، رب العالمین است.