اهمیّت احسان به پدر و مادر از نگاه اسلام
الف ) خداوند متعال پس از حقِّ خودش به احسان به والدین تأکید نموده است
وَ قَضى رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً
[ سوره اسراء / ۲۳ ]
پروردگارت فرمان داده جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکى کنید .
ب ) پاداش نیکی و احسان به والدین از تمامی عبادات ِمستحبی برتر است
۱ . قَََالَ رَسُولُ اللهِ صلى اللّه علیه و آله و سلّم : بَرُّ الْوالِدَیْنِ أَفْضَلُ مِنَ الصَّلاهِ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ وَ الْعُمْرَهِ وَ الْجَهادِ فِی سَبِیلِ اللّه .
تفسیر اطیب البیان ، ج ۲ ، ص ۸۰ به نقل از جامع السعادات
پیامبر اکرم صلى اللّه علیه و آله و سلّم فرمودند : نیکى به پدر و مادر از نماز و روزه و حج و عمره و جهاد [ مستحبّی ] در راه خداوند برتر است.
ج ) در احسان ، والدین با دیگران متفاوتند
خداوند متعال نسبت به غیر والدین ، در مرحله ی اوّل ، انسان ها را دعوت به عدالت نموده است که به یکدیگر ظلم نکنند و حقِّ یکدیگر را بدهند و در مرحله دوم ، امرِ به احسان نموده است ( اِِنَّ اللّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْاِحْسَانِ / نحل ۹۰ ) و امّا نسبت به والدین ، از اوّل سراغ احسان رفته است ( وَ بِالْوَالِدَیْنِ اِحْسَاناً ) .
د ) خداوند متعال قدر شناسی از والدین را در کنار ِ قدرشناسی از خودش و تقوای از خودش را به همراه ِ رسیدگی به والدین قرار داده است
عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ : إِنَّ اللَّهَ أَمَرَ بِثَلَاثَهٍ مَقْرُونٍ بِهَا ثَلَاثَهٌ أُخْرَى ؛ أَمَرَ بِالصَّلَاهِ وَ الزَّکَاهِ فَمَنْ صَلَّى وَ لَمْ یُزَکِّ لَمْ تُقْبَلْ مِنْهُ صَلَاتُهُ وَ أَمَرَ بِالشُّکْرِ لَهُ وَ لِلْوَالِدَیْنِ فَمَنْ لَمْ یَشْکُرْ وَالِدَیْهِ لَمْ یَشْکُرِ اللَّهَ وَ أَمَرَ بِاتِّقَاءِ اللَّهِ وَ صِلَهِ الرَّحِمِ فَمَنْ لَمْ یَصِلْ رَحِمَهُ لَمْ یَتَّقِ اللَّهَ .
وسائلالشیعه ، ج ۹ ، ص ۲۵
حضرت رضا علیه السلام فرمودند : براستی خداوند فرمان داده که سه چیز را با سه چیز دیگر انجام دهیم یکی این که امر به نماز و زکات نموده است پس هرکس نماز بخواند ولی زکات ندهد نمازش پذیرفته نیست و دیگر آن که امر به سپاسگزاری از خودش و والدین کرده است پس هرکس از پدر و مادرش سپاسگزاری نکند از خداوندِ متعال هم سپاسگزاری نکرده است و دیگر آنکه به تقوا و صله ی رحم امر کرده است پس هرکس صله رحم انجام ندهد تقوا هم ندارد [ و واضح است که برترین مصداقِ صله ی رحم رسیدگی به پدر و مادراست ] .
ه ) برای نیکی و احسان به والدین حتّی پیمودن دو سال راه سفارش شده است
عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى اللّه علیه و آله و سلّم سِرْ سَنَتَیْنِ بِرَّ وَالِدَیْکَ سِرْ سَنَهً تَوَصَّلْ رَحِمَکَ سِرْ مِیلًا عُدْ مَرِیضاً سِرْ مِیلَیْنَ شَیِّعْ جَنَازَهً سِرْ ثَلَاثَهَ أَمْیَالٍ أَجِبْ دَعْوَهً سِرْ أَرْبَعَهَ أَمْیَالٍ زُرْ أَخاً فِی اللَّهِ تَعَالَى سِرْ خَمْسَهَ أَمْیَالٍ انْصُرْ مَظْلُوماً سِرْ سِتَّهَ أَمْیَالٍ أَغِثْ مَلْهُوفاً
مستدرکالوسائل ، ج ۸ ، ص ۱۱۴
حضرت امیرمؤمنان علیه السلام می فرمایند : پیامبر گرامی اسلام صلى اللّه علیه و آله و سلّم فرمودند : دوسال راه را برو تا بتوانی به پدر و مادرت احسان کنی و یک سال راه را برو تا بتوانی به اقوام و بستگانت رسیدگی کنی و یک میل (هر فرسخ شرعی سه میل است ) راه را برو تا بتوانی مریضی را عیادت نمایی و دو میل راه را برو تا بتوانی یک مؤمن را تشییع نمایی و سه میل راه را برو تا بتوانی دعوتِ مؤمنی را اجابت نمایی و چهار میل راه را برو تا بتوانی برادرِ مؤمنت را زیارت کنی و پنج میل راه را برو تا بتوانی مظلومی را یاری نمایی و شش میل را برو تا بتوانی گرفتاری را نجات دهی .
و) با هردست بدهی با همان دست پس می گیری
عَنِ النَّبِیِّ صلّی الله علیه و آله و سلّم قَالَ : الْبِرُّ لَا یَبْلَى وَ الذَّنْبُ لَا یُنْسَى وَ الدَّیَّانُ لَا یَفْنَى فَکُنْ کَمَا شِئْتَ کَمَا تَدِینُ تُدَانُ .
مستدرکالوسائل ، ج ۱۱، ص ۳۳۳
پیامبرگرامی اسلام صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود : نیکی واحسان فرسوده نمی شود و گناه فراموش نمی گردد و خداوندِ حسابگر نابود نمی گردد پس هرگونه می خواهی باش هرطور با دیگران برخورد کنی همان گونه با تو رفتار خواهد شد .
ز ) احسان و نیکی به والدین و پرهیز از عقوقِ آنان از حقوق بین المللِ اسلام است
قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله علیه واله وسلم : ثَلاثَهٌ لَیْسَ لأَحَدٍ فِیهِنَّ رُخْصَهٌ : اَلوَفاءُ لمُِسْلِمٍ کانَ أَوْ کافِرٍ ، وَ بَرُّ الْوالِدَیْنَ مُسْلِمَیْنَ کانا أَوْ کافِرَیْنَ ، وَ أَداءُ الأَمَانَهِ لمِسْلِمٍ کانَ أَوْ کافِرٍ .
مجموعه ورام ، ج ۲ ، ص ۱۲۱
پیامبر اکرم فرمودند : سه چیز است که [ مسلمان و کافر در آن ها یکسانند و ] هیچکس نباید در آن ها مخالفت نماید ؛ وفای به عهد و پیمان ، مسلمان باشد یا کافر و نیکی و احسان به والدین مسلمان باشند یا کافر و ادای امانت مسلمان باشد یا کافر . [ خلاصه احترام به والدین و ردّ امانت و وفای به عهد ، تنها از حقوق اسلامی نیست ، بلکه از حقوق انسانی است ، لذا هر خردمند و عاقلی باید آن را مراعات کند ] .
ح) راه تضمینی رسیدن به مقام اولیاء
حضرات معصومین علیهم السلام راه وصول به پروردگار متعال را راه انبیاء (ع ) می دانند که بسیار سهل الوصول می باشد آیت الله مولوی قندهاری قدّس سرّه می فرمودند :آیت الله العظمی آقا سیّد ابوالحسن اصفهانی قدّس سرّه به بعضی از شاگردان خاص خودشان بیان فرمودند : آیا می خواهید شمارا به مقام بعضی از انبیاء (ع) دعوت کنم و آن چه را که عیسی بن مریم (ع) ، یحیی (ع) و انبیاء دیگر داشتند داشته باشید ؟ مشتاقانه عرض کردند : بله ، آن چیست ؟ فرمودند : این سهل الوصول ترین راهی است که اگر انسان آن را انجام دهد به راه انبیاء می رسد و من مقام انبیاء را برای او ضمانت می کنم . ایشان فرمودند : خداوند متعال به یحیی (ع) در سوره ی مریم می فرماید : « یا یَحْیى خُذِ الْکِتابَ بِقُوَّهٍ وَ آتَیْناهُ الْحُکْمَ صَبِیًّا (۱۲) وَ حَناناً مِنْ لَدُنَّا وَ زَکاهً وَ کانَ تَقِیًّا (۱۳) وَ بَرًّا بِوالِدَیْهِ وَ لَمْ یَکُنْ جَبَّاراً عَصِیًّا (۱۴) ؛ اى یحیى! کتاب (خدا) را با قوت بگیر، و ما فرمان نبوت (و عقل کافى) در کودکى به او دادیم. و به او رحمت و محبت از ناحیه خود بخشیدیم، و پاکى (روح و عمل) ، و او پرهیزگار بود. او نسبت به پدر و مادرش نیکوکار بود و جبّار (و متکبّر) و عصیانگر نبود » آیت الله العظمی آقا سیّد ابوالحسن اصفهانی قدّس سرّه فرمودند : همان طور که حضرت عیسی بن مریم (ع) فرمودند : « وَ بَرًّا بِوالِدَتِی وَ لَمْ یَجْعَلْنِی جَبَّاراً شَقِیًّا ؛ و مرا نسبت به مادرم نیکوکار قرار داده، و جبار و شقى قرار نداده است. [ سوره مریم / ۳۲] و منظور از آن این است که آن کسی که احسان به والدین کند ، شقی نمی شود در این جا هم خدای متعال می فرماید : اورا به نیکی به پدر و مادر سفارش کردیم و او جبّار و عصیانگر نبود . آیت الله العظمی آقا سیّد ابوالحسن اصفهانی قدّس سرّه فرمودند : سرِّ انبیاء این است که شقی نبودند و برای همین نبی شدند شقاوت و لو به لحظه ای اجازه عروج روحانی به انسان نمی دهد .بعد فرمودند : سرّ این قضیّه که شقی نمی شوند چیست ؟ نیکی و احسان به والدین ، اگر شماهم احسان و نیکی به والدین کنید ، من مقام عیسی بن مریم (ع) را برای شما تضمین می کنم !
ط ) راه ِ میان بر
بعضی می پرسند: آن راهِ میان بری که انسان را به پروردگار متعال می رساند چیست ؟ عزیزان ! ما باید بدانیم راه میان بُر به خداوند متعال ، همان نیکی و احسان به والدین است همان چیزی که در اختیار داریم ولی مع الاسف قدر آن را نمی دانیم . زمانی که خدای ناکرده آن را از دست دادیم ، تازه آن وقت می فهمیم که دیگر کار از کار گذشته است گرچه خداوند کریم لطف و محبّتِ خود را شاملِ افرادی مثل بنده و کسانی که در سنِّ بالا هستیم هم قرار داده است و اولیاء دین فرموده اند : در موردِ پدر و مادر ، زنده و مرده نداریم . اگر شخصی نعوذ بالله در زمان حیات والدینِ خود عاقّ والدین بوده می تواند بعد از حیاتشان به آن ها نیکی کند لذا به نظر می رسد راه جبران هم باز همین پدر و مادر هستند . این مطالب را عادی نگیرید گاهی این مطالبی که به نظر من و شما خیلی آسان ، سهل و پیش پا افتاده است کارهای عجیبی می کند و انسان را اوج می دهد رموزی دارد که اصلاً قابلِ گفتن نیست آیت الله مولوی قندهاری قدّس سرّه می فرمودند : این آقای بهجت اگر بهجت شد بخاطرِ پدرشان بود وقتی به آیت الله بهجت قدّس سرّه عرض شد که آیت الله قندهاری قدّس سرّه درباره ی شما این گونه گفتند ، ایشان خندیدند و فرمودند : جز این هم نباید باشد بعد هم فرمودند : گرچه من هیچ هستم امّا هرچه که هست در بستر نیکی به پدر و مادر است . انسان چنین مطلب عجیبی در اختیار دارد ، آن وقت می خواهد راه های دیگر را طی کند ! این راه طوری است که اگر وضعیّتِ کسی به جای بدی هم کشیده شده ، باز هم همین احسان به والدین او را نجات خواهد داد .
ی) حقِّ پدر و مادر بعداز حقِّ خداوند بالاترین حقّ بر انسان است
عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام قَالَ : سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم مَنْ أَعْظَمُ حَقّاً عَلَى الرَّجُلِ ؟ قَالَ وَالِدَاهُ .
مستدرکالوسائل ج : ۲ ص : ۱۱۳
حضرت باقر علیه السلام می فرماید : از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم پرسیدند چه کسی بالاترین حق را بر انسان دارد ؟ فرمودند : پدر و مادر .
