اختلال تبدیلی که قدیمترها هیستری نامیده می شد، اختلال نسبتا شایع روانپزشکی است که بازتابی از تعارضات ناخودآگاه بوده و در عین حال که وجود یک اختلال طبی دیگر را به ذهن می آورد، ناشی از عوامل روان شناختی است.
حدود یک سوم مردم دنیا در طول عمر دچار بعضی از علایم این اختلال می شوند ولی لزوما بیمار هیستریک نیستند.
این اختلال حدود ۵ تا ۱۵ درصد مشاوره های روان پزشکی در بیمارستان های عمومی را شامل می شود.
زنان حداقل دو برابر و گاهی تا ۱۰ برابر مردان مبتلا می شوند و علایمی که نشان میدهند سمت چپ بیشتر از سمت راست بدن است.
این اختلال در تمام سنین یعنی از کودکی تا کهنسالی دیده میشود ولی شروع آن قبل از ۱۰ سالگی و پس از ۳۵ سالگی نادر است.
همچنین این اختلال در افراد کم سواد و طبقات اقتصادی پایین و روستاییان و همچنین افراد نظامی که موقعیتهای جنگی را تجربه کردهاند بیشتر دیده میشود.
این بیماری در افراد خانواده بیماران مبتلا بیشتر دیده میشود که تا حدودی ناشی از یادگیری فرزندان از والدین است.
اختلالات جسمی و خصوصا بیماری های عصبی شیوع قابل ملاحظه ای در میان این مبتلایان دارند و از میان اختلالات روان پزشکی، افسردگی و اختلالات اضطرابی، با اختلال تبدیلی در زنان ارتباط دارند. اختلالات شخصیت نیز به کرات همراه با اختلال تبدیلی مشاهده میشوند، خصوصا اختلال شخصیت نمایشگر در زنان و اختلال شخصیت ضد اجتماعی در مردان.
علت
اختلال تبدیلی در اثر واپس زدن تعارضات ناخودآگاه و تبدیل اضطراب به یک علامت جسمی ایجاد می شود.
علایم این اختلال بیمار را قادر می سازد به دیگران چنین القا کند که وی نیاز به توجه ویژه و درمان به خصوص دارد و همچنین یک ابزار غیرکلامی برای کنترل کردن یا بازی دادن دیگران میباشد.
با تصویربرداری از مغز، مشخص شده است که در این بیماران، متابولیسم نیمکره غالب، کاهش و متابولیسم نیمکره غیر غالب، افزایش می یابد.
این اختلال زمانی تشخیص داده می شود که درمانگر، ارتباطی ضروری و اساسی بین علت علایم عصبی و عوامل روانشناختی پیدا کند و این نشانه ها نباید نتیجه تمارض و یا اختلال ساختگی (که در آن فرد علایم یک بیماری را آگاهانه تقلید می کند) باشند.
علایم
در اختلال تبدیلی، بی حسی و مورمور شدن در اندامها، کری، کوری، حرف نزدن و فلج عمومی بدن دیده میشود.
علایم حرکتی نیز شامل حرکات غیرطبیعی، اختلال در راه رفتن، ضعف عمومی، فلج، لرزش، تیک و حرکات پرتابی می باشد.
تشنجهای کاذب علامت دیگری در اختلال تبدیلی است و تفکیک آن ها از تشنجهای واقعی گاهی سخت است.
بیمار مبتلا به اختلال تبدیلی با کنار زدن تعارض های درونی و همچنین جلب توجه دیگران به منافع خود میرسد و همین موضوع موجب تکرار این رفتار میشود.
علایم ایجاد شده مدت کوتاهی طول میکشند و معمولا خود به خود برطرف می شوند.
درمان
رواندرمانی حمایتی درمان را تسهیل می کند.
مهمترین ویژگی درمان، برقراری ارتباط درمانگر با بیمار است. نباید به بیمار گفت که تو مشکلی نداری و یا این که علایم خیالی هستند زیرا بیماری وی شدیدتر می شود.
می توان از داروهای ضداضطراب و همچنین آرام سازی عضلانی (ریلاکسیشن) استفاده کرد.
هیستری جمعی
یکی از جالب ترین انواع هیستری ها، هیستری جمعی است. این اختلال که نمونه ای از رفتارهای جمعی است شامل گسترش سریع و ناگهانی یک علامت یا یک سری علایم در یک گروه از افراد سالم است که هیچ توجیه فیزیکی و طبی برای آن یافت نمی شود.
در حقیقت این افراد به طور ناگهانی اعتقاد پیدا می کنند که به وسیله یک عامل خارجی بیمار شده اند.
به تعبیر دیگر هیستری جمعی بروز یک سری علایم فیزیکی در عدهای از افراد به صورت دستهجمعی است بهصورتی که یک بیماری ارگانیک را مطرح می کنند ولی در واقع از یک علت روانی منشأ می گیرند.
اولین مورد گزارش شده از هیستری جمعی در ایران در سال ۱۳۶۵ در یک مدرسه دخترانه در استان کرمان بوده است، به طوری که افراد مبتلا به صورت حاد دچار اضطراب و نگرانی شده بودند. در سال ۱۳۷۱ و بعد از واکسیناسیون کزاز نمونه گیری از هیستری جمعی در ۲۱ دختر دانشآموز در یک روستا از استان کرمان گزارش شد. بعد از تزریق واکسن علایمی به صورت غش و صرع کاذب، لرزش، اختلال دید، سردرد، تعریق و سوزش دست در یکی از دانش آموزان بروز کرد و به دنبال آن ۹ دانشآموز دیگر نیز علایم مشابهی را تجربه کردند.
اصول درمان این اختلال عبارت است از: حفظ خونسردی و آرامش، جدا کردن افراد مبتلا از غیرمبتلا، خالی کردن محل بروز برای بررسی دقیق. به طور مثال تعطیل کردن مدرسه، بررسی دقیق تمام علتهای احتمالی، بهرهگیری از تکنیکهای کاهش اضطراب و… .
دکتر پرویز مظاهری – دبیر علمی انجمن روان پزشکان ایران
بخش تغذیه و سلامت تبیان
