عدل الهی در اندیشه صاحب بن عباد :
صاحب بن عباد یکی از برخوردارترین و متنعم ترین مردم جهان بود که در حمایت شدید از اصل عدل برآمد، وی وزیر برخورداری است و از این نظر کمتر نظیر دارد. او اولا برخلاف اکثر وزرا که سری سالم به گور نمی برند و عاقبت مغضوب بالاتر از خود می گردند، تا آخر عمر وزیر باقی ماند و تشییع جنازه تاریخی کم نظیری چه از نظر کمیت و چه از نظر کیفیت از او شد. ابن خلکان می گوید: ” هیچکس مانند صاحب بن عباد خوشبختی و خوش شانسی زمان حیات و بعد از ممات را توأم با یکدیگر جمع نکرد “. صاحب بن عباد که هم وزیر بود و هم عالم، زندگی را مانند هم طبقه های خودش از وزرا در کمال کامرانی گذرانید و بر عکس آنها که منفور از دنیا می روند و با رفتنشان نامشان هم می رود، خوشنام و محبوب باقی ماند، و مردنش مانند هم طبقه های دیگرش یعنی علما صورت گرفت که غالبا عمری را به گمنامی و محرومیت بسر می برند و شهرت و محبوبیت و احترامشان از وقت مردن آغاز می شود. صاحب بن عباد، علاوه بر اینکه تا آخر عمر در پست وزارت باقی ماند، و علاوه بر اینکه خوشنامی علما را نیز برای خود تحصیل کرد، از یک مزیت فوق العاده دیگر نیز برخوردار بود، و آن اینکه می گویند تنها وزیر تاریخ است که پدر و جدش نیز وزیر بوده اند و سه نسل متوالی، وزارت را از یکدیگر به ارث بردند. نام خودش اسماعیل، و نام پدرش عباد، و نام نیایش عباس است. شعرا در باره اش گفتند:
ورث الوزاره کابر عن کابر *** موصوله الاسناد بالاسناد
یرث عن العباس عباد وزا *** رته و اسماعیل عن عباد
وزارت را بزرگی از بزرگی پی در پی به ارث برده اند. عباد وزارتش را از عباس و اسماعیل نیز از عباد به ارث برده است.
صاحب بن عباد با همه این برخورداریها و تنعمها از طرفداران جدی اصل عدل است و به آن افتخار می کند، می گوید:
لو شق عن قلبی یری وسطه *** سطران قد خطا بلا کاتب
العدل و التوحید فی جانب *** وحب اهل البیت فی جانب
یعنی اگر قلب من شکافته شود، در میان آن، دو سطر دیده می شود که بدون نویسنده نگارش یافته است: عدل و توحید در یک طرف، و محبت اهل البیت در طرف دیگر. در عدل فقهی نیز عینا نظیر اینها را می بینیم.
