۲۳- راه درست انتخاب رشته برای نوجوان

بسم الله الرحمن الرحیم

کارشناس: استاد گرجی

عنوان: راه درست انتخاب رشته برای نوجوان

مجری:

در بحث مشاوره تحصیلی امروز همه خانواده‌ها همه تلاش خودشان را می‌کنند که فرزندشان بتواند در آینده شغل خوبی داشته باشد و موضوع شغل یک ارتباط مستقیمی با بحث تحصیل دارد و همین موضوع باعث شده که خانواده‌ها خیلی به این موضوع بیش از اندازه بپردازند و حتی باعث دغدغه‌ها و مشکلاتی درون خانواده‌ها شده است. دررابطه‌با مشاوره تحصیلی و انتخاب رشته یک صحبتی داشته باشید و بدانیم که جایگاه این موضوع در زندگی افراد چه جایگاهی است؟

کارشناس:

ما از بدو تولد تا کلاس نهم بچه‌هایمان انتخاب خیلی مهم و تأثیرگذاری ندارند. حالا یک‌بخشی مربوط به انتخاب دوست و خوراک فکری که این دوست می‌دهد هست. اما خانواده‌ها می‌توانند معمولاً این را تعدیل کنند و همراهی کنند با فرزندانشان و اهمیت زیادی در ادامه روند زندگی نداشته باشد. وقتی که به کلاس نهم می‌رسیم و می‌خواهیم وارد کلاس دهم بشویم ناچار هستیم که یک‌رشته‌ای را انتخاب کنیم تا ادامه تحصیل بدهیم. خب، این رشته فی‌نفسه اهمیت زیادی ندارد. ما می‌توانیم یک انتخاب داشته باشیم، یک مشورتی کنیم و انتخاب کنیم و وارد یک مقطع تحصیلی جدیدی بشویم. اما همان‌طور که اشاره کردید؛ چون این رشته قرار است ختم به یک شغل بشود، از آن کسب درآمد کنیم و ازدواج آینده را پیش‌بینی کنیم، فرزندانمان را تربیت کنیم و همه مسائلی که بعد از پایه دهم می‌تواند تحت‌الشعاع این انتخاب قرار بگیرد اهمیت‌های زیادی دارد. از نظر بنده، اولین انتخاب مهم هر انسانی در جامعه امروزی ما انتخاب رشته نهم به دهم است که خیلی از موقعیت‌ها و مسیرها را می‌تواند برای ما این انتخاب پیش‌بینی کند.

مثال: یک مراجعه‌کننده‌ای آمده بود. وقتی پیشینه او را گرفتم گفت: حدود شش یا هفت سال قبل یک رتبه خیلی خوبی در رشته ریاضی آوردم و با آن رتبه خوب می‌توانست این فرد یک‌رشته‌ای که بورسیه است، یعنی کار دارد، استخدام دارد را انتخاب کند و درس بخواند، اما به‌خاطر عدم آگاهی و به‌خاطر اینکه آن رشته را خوب و با معیارهای لازم درست انتخاب نکرده بود رفته بود و یک لیسانسی گرفته بود و بعد برگشته بود و رفته بود یک کاری انجام می‌داد که اصلاً ارتباطی با مدرک تحصیلی‌اش نداشت. حتی آن شغل را می‌توانست بدون اینکه این مدرک تحصیلی را داشته باشد اتخاذ کند. یعنی ارتباطی اصلاً با هم نداشتند. به‌خاطر اینکه به این شغل آمده بود ازدواجش هم با فردی بود که در این شغل بود و اختلافاتی با هم پیدا کرده بودند. یعنی اگر ما یک انتخاب صحیح نداشته باشیم بقیه مسائل زندگی‌مان می‌تواند تحت‌الشعاع قرار بگیرد. به همین خاطر از نظر ما، انتخاب رشته نهم به دهم اولین و مهم‌ترین انتخاب هر انسانی است که خیلی باید راجع به آن دقت کنیم. تا نتیجه مطلوبی را به دست بیاوریم.

مجری:

در صحبت‌هایتان فرمودید یک سری فاکتورها و ویژگی‌هایی نیاز است برای انتخاب رشته، این ویژگی چه چیزهایی هستند و برای انتخاب رشته چه مواردی را باید در نظر گرفت؟

کارشناس:

ما باید به‌صورت کلی به دو ویژگی مهم افراد در نهم به دهم توجه کنیم، این‌ها چه چیزهایی هستند؟

ما هر فردی را در نظر بگیریم الزاماً در هر شغلی موفق نمی‌شود. یک فردی ممکن است در شغل الف موفق بشود، یک فردی شغل ب و بقیه مسائل؛ به همین خاطر همه افراد یک شغل هم الزاماً موفق نیستند. یعنی اگر یک معلمی را پیدا کنید و بگویید همه معلم‌ها موفق هستند خیر، این‌طور نیست. الزاماً همه افراد در یک شغل موفق نیستند. چون یک ویژگی مهمی را که آن فرد برای این شغل باید داشته باشد را ندارد.

به‌عنوان‌مثال: یک معلم باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟ علاقه‌مندی به شغل و فن بیان خوب و…

همین قدرت بیان را در نظر بگیرید. اگر من یک فرد درون‌گرا باشم، خیلی اهل صحبت‌کردن و کلام خوب و شیوا و رسا نداشته باشم قطعاً به درد معلمی و این شغل نمی‌خورم. یا فرض کنید کسی که وکیل است نمی‌تواند الزاماً یک فردی دلسوز و دل رحم باشد. هرکسی هر چیزی گفت این بپذیرد. نمی‌تواند وکیل یا قاضی باشد. چون هر دونفری که نزد قاضی می‌آیند می‌خواهند از حقشان دفاع کنند چه درست چه نادرست! در واقع می‌خواهند نظر قاضی را به سمت خودشان جلب کنند. اگر این قاضی آدم دل رحمی باشد آیا می‌تواند موفق باشد؟ طبیعتاً خیر!

یا فردی که می‌خواهد پزشک بشود. از نظر شما کسی که از خون می‌ترسد می‌تواند پزشک باشد؟ طبیعتاً نمی‌تواند.

مجموعه این‌ها می‌شود ویژگی‌های شخصیتی افراد. یعنی اولین موردی که در انتخاب رشته نهم به دهم ما باید به آن توجه کنیم، این است که فرد ویژگی‌های شخصیتی شغلی که قرار است رشته را متناسب با آن انتخاب کند داشته باشد.

مثال: اگر من قرار است رشته انسانی بروم احتمالاً می‌خواهم روان‌شناسی بخوانم، حقوق بخوانم یا وارد جامعه فرهنگیان بشوم … یعنی باید آن شغل‌هایی که در آینده از طریق این رشته می‌خواهم انتخاب کنم یک تناسبی بین ویژگی‌های من با آن باشد.

یا فرض کنید اگر قرار است رشته ریاضی فیزیک بخوانم به‌احتمال زیاد یکی از رشته‌های مهندسی را می‌خواهم قبول بشوم.

یک فردی که می‌خواهد رشته مهندسی بخواند خیلی نیازی به ارتباط ندارد. یعنی نیاز به گفتگو و صحبت ندارد. فرض کنید مهندسی می‌خواهد طرح نقشه‌برداری انجام بدهد خیلی نیاز نیست که بیان خوبی داشته باشد؛ اما این فرد اگر قرار است در این رشته موفق باشد باید ویژگی‌های چندبعدی بودن را یعنی ابعاد مختلف را از حیطه‌های مختلف دیدن را داشته باشد. اما اگر کلام آن‌چنان قوی و شیوایی نداشت اشکالی ندارد.

اگر فرد قرار است رشته تجربی بخواند این ویژگی‌هایی که مثل از خون نترسیدن، از اینکه یک فردی را در مقابلش تشریح کنند و توانایی دیدن این شرایط را داشته باشد باید در خودش ایجاد کند.

مجموعه‌های این‌ها می‌شود ویژگی‌های شخصیتی. یعنی اولین موردی که در انتخاب رشته نهم به دهم خیلی مهم است این است که ما توجه کنیم به این موضوع که فرد ویژگی‌های شخصیتی را داشته باشد. تا بتواند در آن شغل موفق باشد.

دومین مورد این است که هوش و استعداد مرتبط با آن را داشته باشد. وقتی که بخواهیم ارزیابی کنیم یک تست هوش می‌گیریم و متوجه می‌شویم این فرد در مهارت‌های کلامی فرد موفقی است و می‌تواند فرد موفقی بشود یا می‌تواند معلم خوبی بشود خب کدام؟ برای وکالت و معلمی کلام خوب اهمیت دارد. این فرد کلام خوبی دارد؛ بنابراین هر دو را می‌تواند داشته باشد. کدام را انتخاب کند؟ سراغ ویژگی‌های شخصیتی می‌رویم. اگر فرد صبور و ازخودگذشته و دلسوز است معلم بشود؛ ولی از طرف دیگر اگر این ویژگی‌ها را ندارد، خیلی مهربان نیست و اهل گذشت نیست نه به‌عنوان اینکه اختلال است؛ بلکه فردی است که در واقع دیربه‌دیر دلش برای کسی می‌سوزد سراغ وکالت برود.

از تست هوش متوجه می‌شویم که فرد تجسم فضایی خوبی دارد. یعنی راه‌ها را سریع یاد می‌گیرد و پیدا می‌کند. مثلاً سریع جهت قبله را پیدا می‌کند. این فرد می‌تواند مهندس یا معمار خوبی بشود.

تست هوش می‌گیریم و متوجه می‌شویم که فرد یک شخص تلاشگری است. خیلی انگیزه دارد. کوشش او برای رسیدن به موفقیت زیاد است. سراغ رشته تجربی برود. چرا؟ چون در رشته‌هایی که برای ورود به دانشگاه داریم بیشترین متقاضی برای رشته تجربی است. کسی باید به این رشته برود که تلاش بالایی داشته و از طرف مقابل استرس پایینی داشته باشد.

متأسفانه، در سیستم انتخاب رشته نهم به دهم که الآن رخ می‌دهد فقط به نمره تحصیلی افراد توجه می‌شود و این اصلاً خوب نیست و اصلاً دقیق نیست. شاید یک مورد خیلی مختصری در این زمینه باشد که نمرات را نگاه کنیم؛ اما قطعاً همه موارد نیست. چرا؟

در کلاس نهم امتحانات نهایی است و سؤالات به‌صورت استانی و کشوری است و معلم من طرح نکرده و نهایتاً آن را تصحیح خواهد کرد. شب قبل از امتحان یک بحثی با پدر و مادرم می‌کنم یا شرایطی رخ می‌دهد که باعث می‌شود آزمون فردا را خوب ندهم و متناسب با نمرات کلاسی که همیشه ۱۸-۱۷ می‌گرفتم نشده و ۱۲ شده‌ام. آیا این ۱۲ می‌تواند ملاکی باشد که من سراغ رشته ریاضی نروم؟ قطعاً خیر … همه شرایط را باید در نظر بگیریم.

مراجعه‌کننده‌ای بود که می‌گفت می‌خواهم تربیت‌بدنی بروم. به او گفتم: خیلی خوب است که مسیر را برای خودت مشخص کردی و آمدی؛ اما چرا تربیت را انتخاب کردی؟

گفت: ریاضی‌ام ضعیف است و زیر ۱۰ گرفته بود.

از حفظیات پرسیدم، گفت: اصلاً علاقه ندارم که بنشینم تاریخ و جغرافیا بخوانم و حفظ کنم.

از او تست هوش گرفتیم. باور کنید که این فرد در قسمت ریاضی نمره ۱۲۱ گرفت. بالای ۱۱۵ باهوش می‌شود؛ یعنی این در زمینه درسی خودش که زیر ۱۰ شده بود از نظر ما و تست هوش باهوش شده بود. این فرد بنا به چالش‌هایی که در خانواده داشت ریاضی را افتاده بود و تعجب کردیم. وقتی ریشه‌یابی کردیم دیدیم که مشکل خانوادگی دارد و لجبازی می‌کند و درس نمی‌خواند.

آیا این دانش‌آموز را می‌توانیم با نمره زیر ۱۰ قضاوت کنیم و ارزیابی کنیم؟

وقتی این بازخوردها را به او گفتم و تست را توضیح دادم در ادامه گفتم که شما فرد باهوشی هستید چرا تربتی بدنی بروید؟ تربیت‌بدنی رشته خوبی است و خیلی هم ارزشمند است. اما شما در رشته ریاضی فیزیک موفقیت بیشتری را می‌توانید کسب کنید.

چقدر دغدغه‌ها را در والدین و دانش‌آموزان می‌بینیم به‌خاطر این انتخاب و دو نکته مهم که توجه نمی‌کنند و نتیجه به اینجا ختم می‌شود که انتخاب رشته نامناسبی رخ می‌دهد. ویژگی‌های شخصیتی و ارزیابی هوش و استعداد تأثیر زیادی در انتخاب رشته نهم به دهم دارد و نقش مهمی را ایفا می‌کند.

مجری:

باتوجه‌به مثالی که فرمودید یک طیفی از افراد نمی‌دانستند و درگیر این موضوعات شدند و به یک نقطه‌ای رسیدند که می‌خواهند انتخاب رشته کنند. الآن تکلیف این افراد چیست؟ باتوجه‌به این نکته شما هم فرمودید آموزش‌وپرورش هم این همراهی را نداشته و ضوابط آنها هم به این شکل است. آیا این افراد باید قبل از این مقطع مراجعه کنند؟ چطور می‌شود به خانواده‌ها و فرزندان در این زمینه کمک کرد؟

کارشناس:

انتخاب رشته چه زمانی اتفاق می‌افتد؟ خرداد درس را تمام کردم و مهرماه وارد کلاس دهم می‌خواهم بشوم. در این سه ماه انتخاب رشته اتفاق می‌افتد. اما روال اداری در این سه ماه اتفاق می‌افتد. اگر خانواده‌ها و دانش‌آموزان بپذیرند که انتخاب رشته اولین و مهم‌ترین انتخاب هر فردی است نباید به این سه ما واگذار کنند. از کلاس هفتم باید اقدام کنیم. یعنی زمانی که به چه‌ها از ششم وارد هفتم شدند و آن نمرات توصیفی که از ابتدایی شکل می گرد و مفید هم است. به چه‌ها از هفتم نمره به دست بیاورند. از هفتم به بعد که به چه‌ها در واقع نمره را می‌بینند از همان زمان باید دغدغه این موضوع را داشته باشند. این‌طور نباشد که بگوییم نهم که تمام شد به این موضوع بپردازند.

انتخاب مهم انتخابی نیست که به دقیقه نود واگذار کنیم. باید سالیان قبل و سال‌های قبل نسبت به این موضوع آگاهی داشته باشم و مسیر را درست بروم.

حالا، هفتم و هشتم را بخوانم و نهم را هم که خواندم یک تصمیمی بگیرم که درست نیست. این انتخاب مهمی است. دقیقه نود وقتی تصمیم بگیریم خطای زیادی دارد.

والدین از سال هفتم باید این دغدغه را داشته باشند که فرزندشان چه رشته‌ای را برود. باید بررسی کنند که این اتفاق به بهترین شکل ممکن رخ بدهد. همه والدین دغدغه فرزندانشان را دارند و همه بچه‌ها هم دغدغه آینده‌شان را دارند؛ اما خیلی زیاد می‌بینیم که بچه‌ها در کلاس دهم و یازدهم کم می‌آورند. دیگر نمی‌خواهد درس بخواند. ناامیدی و افسردگی دارد. آن مسیری که می‌توانست به بهترین شکل ممکن بگذراند را کنار گذاشته است.

یک مراجعه‌کننده‌ای بود که از تست هوش متوجه شدیم تیزهوشان درس‌خوانده است. می‌گفت: از ششم که می‌خواستم هفتم بروم وارد تیزهوشان شدم. در کلاس یازدهم بودم که به مادرم گفتم: مامان، من دیگر بریده‌ام، نمی‌توانم این‌قدر با فشار درس بخوانم … دوازدهم را کژ دار و مریض خواندم تا دیپلم بگیرم بعد سراغ شغل آزاد رفتم. فکر کردم که یک مدرک لیسانسی بگیرم و لیسانس یک‌رشته از یک دانشگاه بسیار سطح پایین داشت می‌گرفت. خیلی افسوس خوردم که به‌خاطر یک انتخاب رشته غلط و فشاری که والدین می‌آورند که حتماً باید فلان رشته را بخوانی و فلان شغل را داشته باشی بریده است. اگر یک دانش‌آموزی انگیزه به درس و کلاس داشته باشد که قطعاً دارد با خودش می‌گوید: خدایا، من یازده سال درس خواندم، نکند سال دوازدهم که باید نتیجه بگیریم نتوانم و پدر و مادرم ناراحت بشوند. در نتیجه برای اینکه با این جملات مواجه نشوند در کلاس یازدهم می‌گویند که من دیگر درس نمی‌خوانم!

شاید باور نکنید مراجعه‌کننده‌ای آمده بود و می‌گفت: ۱۲۰ میلیون تومان خرج کردم، رتبه‌اش بالای ۱۵۰ هزار شده بود …!!!

می‌گفت: آن سال بریده بودم و فقط گفتم یک تست‌هایی را بزنم که پدر و مادرم دست از سر من بردارند. یعنی آینده‌اش که تباه می‌شود هیچ، به شغل هم نمی‌رسد و…

این نشان می‌دهد که از کلاس ششم به بعد باید به فکر باشیم تا این مسیر را به بهترین شکل ممکن پیش ببریم.