گروه های اصلی “هرم غذایی”
“ما در کتاب آفرینش بیان هیچ چیز را فروگذار نکردیم.” (سوره انعام / آیه ۳۸)
از ابعاد اعجاز آمیز قرآن این است که بر همه علوم مختلف که عقل و علم بشر هنوز به آن دست نیافته است، احاطه دارد.
اولیای گرامی اسلام نیز در ۱۴ قرن قبل، نکات دقیق بهداشتی، تغذیه ای و طبی را به پیروان خود خاطر نشان کرده و برای درمان مردم از آنها استفاده کرده اند. خداوند در قرآن کریم در آیات متعددی (۱۱۸ آیه) در مورد تغذیه با ما سخن گفته است. از جمله در آیه ۸۸ سوره مائده آمده است:
“از آنچه خدا روزی شما قرار داده است؛ حلال و پاکیزه بخورید.”
روایات و احادیث متعددی نیز از ائمه معصومین (علیهم السلام) در این رابطه بیان شده است. در روایتی امام محمد باقر(ع) غذا را نیاز طبیعی هر فرد می دانند و می فرمایند: “خدای بزرگ آدمی را میان تهی (دارای شکم) آفرید و ناگزیر خوراک و آب می خواهد.” (کافی جلد ۶ ص ۲۸۷)
امام صادق(ع) در حدیثی به مقوله غذا و خوردن آن و تقسیم بندی مواد غذایی به حلال و حرام، بر اساس مبداء تولید آنها اشاره نموده اند: آنهایی که از زمین روییده و خارج می شوند و آنهایی که از حیوانات فراهم می شوند.
آنهایی که از زمین خارج می شوند به سه دسته: حبوبات و غلات ، میوه ها و سبزیجات تقسیم بندی شده که مطابق با تقسیم بندی در کتب علمی جدید است. همچنین در این راستا موضوع “هرم غذایی ” نیز مورد توجه قرار گرفته است.
این مقاله به بیان برخی از آیات و روایاتی که درباره ی ۵ گروه اصلی “هرم غذایی” (که هر گروه قسمتی از نیازهای بدن را تأمین می کنند) هستند، می پردازد.
۱- گروه نان و غلات
“تن آدمی بر نان استوار شده است.” (امام صادق(ع) کافی ج ۶ ص (۲۸۷
“خدایا به نان ما برکت ده و میان ما و آن جدایی مینداز که اگر نان نبود نه می توانستیم روزه بگیریم؛ نه نماز بخوانیم و نه دیگر واجبات پروردگار خویش را به جای آوریم.” (پیامبر اکرم (ص)؛ کافی ج ۶؛ ص ۲۸۷۷)
“اصل معاش آدمی و زندگی او، نان است و آب.” (امام صادق(ع) بحار ج ۳ ص ۸۷)
۲- سبزیجات
” و زمین را شکافتیم و در آن دانه ها، انگور ، سبزی های خوردنی، زیتون، خرما ، باغ های درخت و میوه و علف را رویانیدیم تا شما و چهارپایان تان از آنها بهره ببرید.” (سوره عبس آیات ۲۶تا۳۲ )
“هر چیزی را زینتی است و زینت سفره، سبزی است.” (امام صادق(ع)؛ بحار ج ۶۶ ص ۱۹۹)
۳- میوه ها
” و اوست که باغ هایی نیازمند به داربست و بی نیاز از داربست را آفرید و درخت خرما و کشتزارهایی با طعم های گوناگون و زیتون و انار، همانند و در عین حال ناهمانند، آفرید، تا وقتی ثمره آوردند از آنها بخورید و در روز درو، حق آنها را نیز بپردازید و اسراف نکنید که خدا اسراف کاران را دوست ندارد.” (سوره انعام آیه ۱۴۱)
“مرد باید از هر میوه ای (میوه متداول) برای خانواده اش تهیه نماید” (امام صادق (ع) کافی جلد ۵ ص ۵۱۱)
۴- شیر و لبنیات
“برای شما در چهارپایان، عبرتی است. از شیری که در شکمشان هست سیرابتان می کنیم و از آنها سودهای بسیار می برید و از آنها می خورید” (سوره مومنون آیه ۲۱)
“شیر بخور چرا که گوشت می رویاند و استخوان را محکم می کند.” (امام صادق(ع) کافی ج ۶ ص ۳۳۶)
“پنیر، لقمه غذایی خوبی است.” (امام صادق (ع) وسایل الشیعه ج ۱۷ ص (۹۴
“چنانچه مسلمانی ضعف بدنی پیدا کرد، لبنیات را به همراه گوشت (یا کباب) بخورد، زیرا خداوند در آنها موجبات توانمندی و نیرومندی را قرار داده است.” (حضرت علی(ع) بحار ج ۶۶ ص ۶۹)
۵- گوشت
” و چهار پایان را آفرید، در حالی که در آنها برای شما، وسیله پوشش و منافع دیگری است و از گوشت آنها می خورید.” (سوره نحل آیه۵)
” اوست که دریا را رام کرد تا از آن گوشت تازه بخورید و زیورهایی بیرون آورید و خویشتن را بدان بیارایید و کشتی ها را ببینی که دریا را می شکافند و پیش می روند تا از فضل خدا روزی طلبند؛ باشد که سپاس گویید.” (سوره نحل آیه ۱۴)
” خوردن گوشت موجب ازدیاد و تقویت قوای بینایی و شنوایی و نیز قوت می شود.” (امام صادق(ع) کافی ج ۵ ص ۵۱۱)
” بر شما باد خوردن ماهی که اگر بی نان بخورید کافی است و اگر با نان بخورید گواراست.” امام موسی کاظم (ع) ( بحار ج ۶۵ ص ۲۰۷)
تغذیه در آموزههای دینی
رهنمودهای اسلام در رابطه با تغذیه، تنها سلامت جسم را تضمین نمی کند، بلکه تضمین کننده ی سلامت روح انسان ها نیز می باشد. از آن جایی که عقل و علم به همه ی رازهای آفرینش احاطه ندارد، ممکن است حکمت برخی از رهنمودهای اسلام برای دانش امروز مجهول باشد، ولی این به معنای بی دلیل بودن آن رهنمودها نیست؛ چنان چه فلسفه ی تعدادی از احکام اسلام در گذشته ناشناخته بود و امروز، علم به راز آن ها پی برده است.
این مقاله به اختصار به برخی از رهنمودهای اسلام در رابطه با “غذاهای حلال و حرام” و اهمیت غذای حلال در جهان امروز می پردازد.
غذای حلال
امام رضا علیه السلام در روایتی می فرمایند: “خداوند تبارک و تعالی هیچ خوردنی و نوشیدنی را حلال نکرده مگر آن که در آن منفعت و مصلحت بوده است و هیچ خوردنی و نوشیدنی را حرام نکرده مگر آن که در آن زیان و نابودی و فساد بوده است. پس هر چیز سودمند و نیروبخش جسم که باعث تقویت بدن می باشد، حلال شده و هر چیزی که قوای جسمانی را از بین ببرد و یا موجب مرگ شود، حرام است.” (مستدرک الوسایل، جلد ۱۶، صفحه ۲۳۳)
نخستین و مهم ترین رهنمود اسلام درباره ی مواد غذایی مصرفی این است که “حلال” باشند؛ بدین معنا که:
* مشروع باشد و در راه تهیه ی آن حقوق دیگران تضییع نشده باشد.
* پاک بوده و از آنچه پاک است تهیه شده باشد. به عبارت دیگر، از آنچه اسلام ممنوع کرده (مانند گوشت مردار یا گوشت حیوانات حرام گوشت) نباشد.
* برای مصرف کننده زیان بار نباشد.
* در ظروف طلا و نقره صرف نشود یا سفره ای که مشروبات الکلی در آن قرار دارد، نباشد.
غذای حرام
خداوند خوردن اجزای بدن بعضی حیوانات و خوردن برخی گیاهان را برای ما حرام کرده است. خوردن حیوانات مرده، ماهی های بدون فلس و پرندگانی که چنگال دارند، جایز نیست.
همچنین خوردن بخش هایی از بدن حیوانات حلال گوشت، مانند: خون، نخاع، مثانه، طحال و کُره ی چشم حرام است.
در بین گیاهان نیز تمام میوه ها، سبزی ها، مغزها و دانه ها و حبوبات حلال هستند، به جز آن هایی که زیان آور و سمی هستند.
همچنین خوردن آن چه متعلق به دیگران است، بدون رضایت آن ها، و نیز چیزی که خمس یا زکات آن پرداخت نشده است، و خوردن گوشت خوک و نوشیدن مشروبات الکلی نیز حرام است. در ادامه برخی از آیات قرآن در رابطه با “خوردن گوشت خوک و مشروبات الکلی” و بعضی مضرات مصرف آن ها بیان می شود:
گوشت خوک:
خداوند در قرآن صریحا به “حرمت خوردن گوشت خوک” اشاره کرده است:
“خوردن گوشت مُردار، خون و گوشت خوک بر شما حرام است.” (سوره مائده آیه ۳)
* بیماری هایی که از طریق انگل هایی به نام “بالانتی دیوم” (Balantidium ) که در امعای خوک موجود است و “کرم کدوی خوک” که در عضلات و مغز خوک وجود دارد و “کرم تری شینوز” (Trichinose ) که در گوشت خوک است، به انسان منتقل می شود، علی رغم شیوع آن در تمام دنیا، خصوصاً آمریکا و اروپا، در کشورهای مسلمان به دلیل حرام بودن گوشت خوک بسیار نادر است.
* در ضمن به دلیل میزان بالای چربی و اسید اوریک موجود در گوشت خوک، ابتلا به بیماری هایی مانند تصلب شرایین، نقرس و مسمومیت غذایی در مصرف کنندگان این گوشت زیاد است.
* حتی اگر با اعمال فرآیند حرارتی یا برودتی بتوان میکروب ها را از بین برد، اثر یا خاصیت طبیعی غذاها که به سردی و گرمی معروف شده است، از بین نمی رود و با مصرف گوشت خوک که حیوانی کثیف، شهوت ران و پُرخور است، این خصوصیات به انسان منتقل شده و سبب زایل شدن مقام انسانیت از جهات مختلف می شود و یکی از علت های حرمت آن، همین موضوع می باشد.
مشروبات الکلی:
در مورد حرمت نوشیدن مشروبات الکلی نیز آیات ۹۰ و ۹۱ سوره مائده و آیه ۲۱۹ سوره بقره تصریح دارد.
* خداوند در سوره مائده شراب را پلید و نوشیدن آن را از اعمال شیطان ذکر کرده که نوشیدن آن، موجب ایجاد دشمنی و کینه بین افراد، فراموشی یاد خدا و نماز می شود.
* مصرف مشروبات الکلی عوارض نامطلوب متعددی نیز بر بدن دارد. از جمله سبب آسیب های مخاطی مری، کاهش حرکت معده و افزایش ترشح اسید معده، کاهش جذب آب و ویتامینها و اسیدهای آمینه، بزرگ شدن کبد و جمع شدن چربی در بافت های کبد و در نهایت تخریب کبد می شود.
* همچنین موجب اختلال شخصیت، فراموشی های موقت، هذیان و بدگمانی نسبت به اطرافیان، برخی اختلال های روانی، ضعف عضلانی و اشکال در عضلات چشمی می شود.
فراگیر شدن غذای حلال در جهان امروزی
در حال حاضر غذاهای حلال در بسیاری از کشورها شناخته شده است که ریشه ی اصلی آن در خاورمیانه و آسیا می باشد. در اروپا( با پنجاه میلیون مسلمان)، آمریکا و استرالیا هم این روند دیده می شود.
همچنین تولید غذای حلال در رستوران های پیشرفته غیراسلامی نیز مورد توجه قرار گرفته است؛ به عنوان مثال در چندین فرودگاه شهر مسکو رستوران حلال دایر شده که حتی غیرمسلمانان هم به استفاده از آن تمایل دارند.
در حال حاضر کشور مالزی به عنوان شاخص ترین کشور مسلمان در زمینه ی تجارت مواد غذایی حلال در جهان شناخته شده است. البته این دسته از تولیدات شامل کالاهایی می شوند که در آن ها موادی که از نظر دین اسلام حرام هستند، استفاده نشده است(مثل گوشت خوک و الکل)؛ اما نکته دیگر این که تولید و ارائه ی آن هم باید طبق قوانین اسلامی باشد، (مثلا دام باید در کشتارگاهها به صورت کاملا اسلامی ذبح گردد).
هم اکنون تقریبا ۷۰ درصد از مسلمانان جهان به دنبال استانداردهای حلال می باشند و به احتمال زیاد این میزان در آینده افزایش می یابد. نکته ی مهم این است که اقلام غذایی که به طور صحیح و پیشرو به عنوان حلال ارائه می شوند، اطمینان مصرف کننده را جلب خواهند کرد. در واقع نشان یا گواهی حلال، خود یک بیمه یا اطمینان بیشتر برای کالا خواهد بود.
اقدامات انجام شده در ایران
در کشور ما، کانون انجمن های صنفی صنایع غذایی با همکاری مرکز تحقیقات و اطلاع رسانی اتاق اسلامی، اطلاع رسانی به انجمن های صنفی صنعت غذا و تمرکز بر موضوع تجارت مواد غذایی حلال را در دستور کار خود قرار داده است و دهها واحد صنایع غذایی و خدماتی در نوبت ارزیابی و بازرسی جهت دریافت نشان و گواهی حلال می باشند.
در این راستا اولین همایش غذای حلال در فروردین ماه سال ۱۳۸۷ در تهران برگزار شد که در پایان این نوشتار به برخی از مفاد قطعنامه آن اشاره می شود:
* تشکیل شورای سیاستگذاری متشکل از کلیه سازمان ها، انجمن ها و ارگان های ذیربط و مرتبط با امر غذای حلال.
* تدوین نظامنامه جامع غذای حلال که در برگیرنده کلیه امور مربوطه باشد.
* تشکیل انجمن تولید کنندگان غذای حلال.
* جمع بندی و تدوین فتاوای فقها در مورد غذاهای حلال.
* تدوین قوانین و مقررات و ضوابط مربوط به اعطای نشان حلال.
* صدور نشان حلال به صورت منسجم و از طریق یک مرکز واحد.
